Михась Южик - Перакулены час

Сёння, у панядзелак, Васілю было асабліва цяжка. Пятро Яфімавіч Маскаленка з самага ранку загрузіў яго нуднай і бесталковай работай, а пасля абеду загадаў ісці ў тэхбюро ўзгадняць чарцяжы. Васіль не раз бываў у тэхбюро і ведаў уедлівых кабецін, што там сядзелі. Яны, як правіла, не даравалі ніводнай недаробкі, змушалі проста на месцы падціраць, выбельваць і правіць памылкі. Хлопцу дужа не хацелася туды перціся, але на чарцяжах стаяў яго подпіс, і тэхбюро патрабавала менавіта яго – Васіля Сурмача.

Даабедзенны час цягнуўся марудна і бязрадасна. За акном адранку вісела маркотная імжа. На заводзе яшчэ не ўключылі ацяпленне, у памяшканні было вельмі сыра і няўтульна. Васіль ужо неаднойчы хадзіў да самавара: заварваць чай і грэцца каля самаробнага каміна, які працаваў нелегальна – ад дармавой электрычнасці – і ў прынцыпе быў забаронены. Але ж па восені штогод запазняліся з ацяпленнем, і электракамін, змайстраваны па прынцыпе чайнага кіпяцільніка, быў адзіным сродкам, што выратоўваў ад холаду і павальнай прастуды. Не адны штаны і не адна спадніца былі прыпалены аб электракамін, калі нехта, тулячыся да яго, загаворваўся і на бяду дакранаўся тканінай вопраткі да напаленай чыгуннай арматуры. Летась выкінуў адны штаны і Сурмач.

Сістэматызаваць на кампутары прапанаваныя Маскаленкам табліцы і лічбы было зусім нецікава. Васіль неўзабаве атупеў і занудзіўся ад гэтай работы і міжволі скіроўваў увагу на галасы, дзеянні і перасоўванні саслужыўцаў. Па нязменнай звычцы аналізаваць і разумнічаць, ён спрабаваў даўмецца сэнсу гэтага размаітага шуму: скрыпаў, тупату, шэпту, гоману, адстуквання клавіятур, бразганняў лыжак аб кубкі, дзылінканняў тэлефонаў; намагаўся ўразумець значэнне прычосак і адзенняў жанчын, разабрацца ў выразах твараў мужчын, нарэшце дазнацца – што скрываецца за гэтымі вонкавымі шумамі, абліччамі, вопраткамі.

Гэта аказалася досыць жывым заняткам, а галоўнае, пакрысе адцягнула яго ад уласнага “я”, быць з якім сам-насам станавілася невыносна. Праз нейкі час хлопцу здалося, што ён адкрывае нейкую схему, па якой супрацоўнікі гуртуюцца ў тыя ці іншыя купкі, выяўляюць на сваіх абліччах тыя ці іншыя пачуцці альбо іграюць тую ці іншую ролю ў спектаклі працоўнага дня. Уяўлялася відавочным, што гэтае апрананне-гаварэнне-перасоўванне ёсць не чым іншым, як уцёкамі кожнага з саслужыўцаў ад адзіноты, адчайным неўсвядомленым пошукам сістэмы жыццёвых каардынат, каб не апынуцца твар у твар з бязмежным Космасам. Выходзіла, што наша чалавечая несвабода (цела, зямное прыцягненне, правілы грамадскага суіснавання), з якой мы нібыта няспынна змагаемся, з’яўляецца насамрэч аб’ектам нашае барацьбы, паратункам ад бескаардынатнасці і нябыту. То бок мы змагаемся не супраць, а за несвабоду.

Спрабуючы праводзіць далей гэтую думку, Васіль знаходзіў, што лінія яго мыслення ідзе не наперад, як яму таго хацелася, а загінаецца дугою і наровіць вярнуцца па крузе на свой пачатак. Бо, калі мы змагаемся за несвабоду, то рана ці позна заганяем сябе ў нейкую абмежаваную прастору, дзе ні трохі не чутна, не бачна, дзе ўсё нерухомае… А значыць, мёртвае? “Магіла! – асяніла Васіля. – Дамавіна!” Так, з ягоных разваг вынікала, што ўвесь плён нашага жыцця зводзіўся ў рэшце рэшт да поўнай несвабоды – магілы, якая нічым не адрозніваецца ад поўнай свабоды – Космасу, дзе няма ніякай сістэмы каардынат. Ані прасторавых, ані часавых. Замкнёнае кола.

А паколькі ў магілу ніводзін нармальны чалавек не спяшаецца, то мы не можам змагацца за абсалютную несвабоду. Як і за абсалютную свабоду, якая ёсць бескаардынатным (або бясконцакаардынатным) Космасам і тоесная магіле. Значыць, мы змагаемся толькі за пэўны ўзровень свабоды-несвабоды і як бы балансуем паміж смерцю і смерцю. І вось якраз гэтае ліхаманкавае балансаванне, гэтая звышняўстойлівая рыса і ёсць жыццём!

…А палове першай Сурмача паклікалі да тэлефона.

– Ало, – нявесела буркнуў ён, калі дацёгся да апарата.

– Вася? – У трубцы гучаў голас братавай – Галі.

– Я, – пацвердзіў Сурмач, і твар яго стаў кіслым. Ён падумаў, што размова набудзе малапрыемны кірунак: Галя ад імя маці прымецца яго сарамаціць і прасіць вярнуцца дадому.

Зрэшты, мама і сама званіла ўжо некалькі разоў, і Васіль сказаў, што пражывае ў харошай жанчыны, якую ён (пакрывіў душой) кахае і з якой намераны ў перспектыве пабрацца шлюбам.

– Слухай, – сказала Галя, – ты б не мог спусціцца ў абедзенны перапынак да “Цэнтральнага”?