Михась Южик - Перакулены час

– Ага, – механічна кіўнуў Васіль. – Бывай, Пець…

“Ці не на адзін сабантуй кіруем?” – паўстала ў свядомасці справядлівае пытанне.

Сурмач паціснуў на развітанне руку свайму непажаданаму спадарожніку і з ненатуральна заклапочаным выглядам збочыў у нейкую падваротню. На сэрцы было брыдка ад уласнай хлусні. Праклятыя жыццёвыя абставіны! Завошта ж змушаеце вы Васіля быць не самім сабой, чаму штурхаеце на не вартыя сумленнага чалавека ўчынкі? “Чорт мяне пабірай!” – думаў хлопец, у паўзмроку лавіруючы між сметніц, пранікаючы ў прарэхі агароджаў цесных старых панадворкаў, каб выбрацца на паралельную вулачку. Дзе той блаславёны час, калі Васіль хлусіў, вычвараў, што душа пажадае, ды пры гэтым не знаўся з дакорамі сумлення?.. З аднаго пад’езда на яго з немым брэхам выкацілася і ледзьве не цапнула за нагу маленькая і злосная псіна. А калі пералазіў цераз адну нізкую загарадку, надарваў у раёне прамежнасці агорклыя штаны Змітракова бацькі.

Гэтыя непрадугледжаныя манеўры адабралі нямала часу, і да універсама “Цэнтральны” хлопец прыбыў са значным спазненнем. Метраў за пяцьдзесят да ўвахода ў краму Васіль наўмысна запаволіў крок, каб Зоська не падумала, што ён ляцеў сюды язык высалапіўшы.

Верная сяброўка ўжо стаяла на высокім ганку і зіркала па баках, марна спрабуючы згледзець свайго кавалера сярод прахожых. Горад акунаўся ва ўсёабдымную вечаровую цямрэчу. Ліхтары ж беражлівая дзяржава ўключаць, як заўжды, не спяшалася.

Яна ўсё ж прыгажуня, гэтая Зоська Шальговіч. Васілю ўсцешна было цікаваць збоку, як дзяўчына, на якую звяртае ўвагу ці не кожны другі прахожы мужчынскага полу, нервова азірае наваколле з высокага ганка, камечыць у далонях ручкі сумак. Яго – Сурмача – чакаючы! Чаму ён на яе ўз’еўся, Васіль і сам пэўна не ведаў. Ці не спрацоўвае тут дзіўная акалічнасць чалавечай псіхікі, па якой мы часцяком грызёмся, сварымся са сваімі сямейнымі, у прынцыпе, самымі блізкімі і надзейнымі людзьмі, неяк няўзнак робім ім нечуваныя подласці?

Васілю раптам стала шкада Зоську. Яна здалася яму няшчаснай. Хвіліны стоенага жалю да яе і раней, бывала, уздымаліся з душэўных глыбінь, але, нібы напужаныя тарахценнем грубай рэчаіснасці, толькі высунуўшыся, хаваліся зноў пад трывалую маску нячуласці. У такія моманты Сурмач міжволі перажываў чужое жыццё, як адкрыццё яўляліся яму чужы боль, смутак, чужая безвыходнасць і адзінота. Тады ашаламляла тое, што перажывае, пакутуе і змагаецца на гэтай зямлі не ён адзін, а яшчэ нехта другі, а значыць – і тысячы, мільёны, мільярды жывых істотаў. Гэты боль, непараўнальны па маштабах з яго асабістым унутраным болем, абрынаўся ў Сурмачаву душу, і тады, падпарадкоўваючыся непарушнаму інстынкту выжывання, нешта хуценька зачынялася ў гэтай маленькай душы. Бо, акрамя Хрыста, ніхто яшчэ гэты боль не вытрымліваў… Пасля такога імгненнага адкрыцця сардэчнай засланкі вернуты ў рэальнасць Васіль некаторы час, асабліва знаходзячыся на адзіноце, якімсьці ўнутраным вокам бачыў аб’ёмнасць і неўміручую вялікаснасць сусвету. А ўнутры, у сховах неспасціжнай сваёй душы, усталёўвалася салодкая злагада. Гэты непаўторны экстаз дасягаў такой моцы, што слёзы набягалі на вочы, і скрозь вільготную павалоку ўсцешным, нязнаным святлом ззяла кожная галінка, каменьчык, кожная птушка і чалавек. Бо яны ўжо былі Васілём, а ён быў імі. І толькі нейкія надуманыя, але дужа трывалыя законы грамадскага суіснавання тармазілі яго душэўны парыў кінуцца і цалаваць прахожых, зямлю, кветкі…

Гэтая хваля мілосці да ўсяго зямнога сыходзіла павольна, але няўмольна, нязменна. Сурмач нібы ўвачавідкі назіраў, як пласчэюць прадметы і абрысы дрэў, як людзі набываюць свае чалавечыя абліччы, як драбнеюць уласныя думкі… Праз колькі часу ўсё вярталася ў прывычныя рамкі. Аднак у гэтым паступовым вяртанні, павольным пераходзе ад метафізічнай відушчасці да рэальнага быцця, цьмяна бачыўся Васілю вялікі, боскі сэнс.

І самае адметнае, што вышэйапісаныя прыступы высокага жалю надараліся толькі тады, калі ў душу западаў воблік якой-небудзь няшчаснай, далікатнай, несамадастатковай істоты. Будзь тое нават кволая былінка, бляклая кветачка. Бо сытае і самаўпэўненае наўрад ці здольнае выклікаць такую незвычайную, прасветленую спагаду. Дый ці патрэбна спагада самадастатковаму?

12

– Зось! Я тутака, – аклікнуў нарэшце сяброўку Васіль. – Давай спускайся!

Пачуўшы яго вокліч, Шальговіч страпянулася, пару секунд няўцямна павадзіла позіркам па людскіх галовах і заўважыла Сурмача. Яе вочы на мізэрнае імгненне загарэліся радасцю, але яшчэ хутчэй гэтая радасць скрылася за напускной незадаволенасцю, раздражненнем, жаночай крыўдлівасцю.