...Раніцаю Індар, разбудзіўшы Рана, павеў яго да абрывістага берага Пры. Яшчэ туман віўся ля кустоў і сосен, слаіўся над травою, і Сонца толькі-толькі падымалася з-за лесу. Над паверхняю ракі ўсё яшчэ вісела суцэльная сівізна. Але першы ранішні ветрык памалу пачынаў зносіць туман на далёкія заліўныя лугі, — ашмоццем яго сцягвала з паверхні Пры і несла над прыцішанай травою да зарэчных зялёных кустоў і яшчэ далей, дзе туман закрываў не толькі кусты, а і край небасхілу.
Гледзячы з абрыву ўніз, Ран нечакана ўбачыў на вадзе сплеценыя лазовымі лыкамі ствалы дрэў. То былі плыты. Мабыць, на гэтых плытах інды і прыплылі сюды. На адзін з плытоў жанчыны ўкладвалі ежу, моцныя гліняныя абпаленыя на агні збанкі, лукі з дзідамі, крэмень яны паклалі на разасланыя тоўстыя скуры — усё яны ўладкоўвалі, без чаго паляўнічыя не маглі абысціся.
Моўчкі Ран і Індар стаялі на высокім беразе Пры. Зірнуўшы на плыты, якія пагойдваліся на вадзе, на жанчын, Ран нечакана адчуў незразумелае хваляванне, — аж задрыжалі вусны. Ён, нічога не сказаўшы, абняў Індара за плечы і ўсё ніяк не мог стрымаць няпрошанае трымценне.
Гледзячы звысоку на наваколле, — на цяпер маленькую, з кулачок, белую гару, дзе яны нядаўна здабывалі крэмень, на задымленыя туманам заліўныя лугі, усеяныя кустамі, на нізкаватае неба, пад хмарамі якога днём чародзіліся птушкі, Ран усё думаў пра штосьці, што трэба было спасцігнуць. Усё, што перажыў ён за апошнія дні, было надта важным, і хацелася яму паяднаць у сабе перажытае ў штосьці адзінае, суцэльнае. І птушкі, і звяры, і дрэвы, і Пры, і той жа дзіўны сон-трызненне, і бліскучая птушка, паказаная Індарам — усё штосьці нагадвала, напамінала.
Што?..
Што яму трэба было спасцігнуць?..
I раптам Ран усё зразумеў. Ад сваёй здагадкі ён аж ўздрыгнуў. Ён зірнуў Індару ў вочы і ціха шапнуў:
— А яна — жывая...
Індар імгненна ўсё зразумеў. Ён кіўнуў згодна галавою: так-так, яна — жывая...
Яны глянулі пад ногі, дзе бялеў пясок, дзе зелянела трава, на дрэвы, дзе пад слабым ветрам варушылася лісце, на малінавы агромністы дыск, што высіўся над вяршынямі сосен, на чорную спіну Пры, з паверхні якой зносіла апошняе ашмоцце туману — усё нечакана, што бачылі, стала іншым. Новае дагэтуль нязнанае пачуццё напаўняла іх. Яны глядзелі на воблакі, што несліся адно за адным і — вусцішна ім станавілася ад гэтага новага пачуцця... Усё стала зразумелым, — чаму ўсе яны, і травы, і звяры, і птушкі — чаму яны так добра ведаюць адно аднаго...
Бо яна — жывая, і ўсіх яна яднае і ўсіх даглядае...
— Яна — жывая, жывая... — усё паўтараў і паўтараў Ран. I, чым часцей паўтараў: «Жывая», — тым больш мацнела ў ім новае нязнанае дагэтуль пачуццё еднасці з усім, што яго акружала. I трывожна станавілася час ад часу — а раптам, раптам ён страціць гэтае пачуццё, без якога яму цяпер нельга жыць, як нельга жыць без пачуцця роду [12].
Магутная Пры лёгка адарвала плыт ад берага і пачала выносіць яго на сярэдзіну цячэння, — туды, дзе з абодвух бакоў бачыліся сплеценыя густыя кусты, за якімі пачыналіся лясы, лугі, нізкія балацявіны... Азірнуўшыся назад, Ран бачыў, што на высокім беразе Пры стаяць людзі і махаюць рукамі. Здалеку-здалёку ён пачуў, як штосьці гучна крыкнула заплаканая чарнявенькая дзяўчына, — мабыць, яна хацела сказаць напаследак Му нешта недагаворанае і надта важнае — тое, што вечна трывожыць закаханых.
Пачуўшы той далёкі голас, Му ўздрыгнуў і ўпіўся нерухомымі вачыма туды, дзе стаялі цяпер маленькія, ледзь бачныя людзі. Зірнуўшы на Му, Ран зразумеў, што ніякай сілаю ніхто не ўтрымае таго ў родзе, — хутка ён знікне і зноўку паявіцца на тым высокім беразе, дзе яго чакаюць заплаканыя чорныя вочы.
Заўвагі аўтара
1. Спецыялісты па неаліце падчас археалагічных даследаванняў знайшлі шкілеты краманьёнскага чалавека са слядамі ўдала зробленай чэрапна-мазгавой аперацыі. Пасля такой аперацыі краманьёнцы жылі доўгія гады. Сучасным нейрахірургам не заўсёды ўдаецца дабіцца станоўчых вынікаў пры падобных аперацыях.
2. З археалагічных знаходак. У адным з неандэртальскіх паселішчаў знойдзена флейта, вырабленая з галёнкі мядзведзя. Яна па строі не адрозніваецца ад звычайнай флейты (танальнасць сі-бемоль). (F. Ivanhoe. Nature. Augest 8.1970).
3. Паходжанне чалавека ад малпы — тэма асобнага даследавання.
Пітэкантрап (яванскі чалавек), косці якога ў 1891 годзе на востраве Ява знайшоў галандскі доктар Эжэн Дзюбуа. Што ж ён знайшоў? Вядомую нам са школьных падручнікаў чалавечую галёначную костку і чарапную каробку, падобную на малпавую. Адзначым, што галёначная костка ляжала ў пятнаццаці метрах ад чэрапа. У 1895 годзе, вывучыўшы знойдзенную Дзубуа чарапную каробку, аўтарытэт у вобласці параўнальнай і паталагічнай анатоміі Р. Віхроў заявіў, указаўшы на глыбіню швоў чэрапа, што гэта чэрап жывёліны, хутчэй за ўсё гігінцкага гібона, а галёначная костка ніякіх адносін да яго не мае. Толькі ў 1920 годзе высветлілася, што разам з так званым пітэкантрапам Дзюбуа знайшоў яшчэ два чалавечыя чэрапы і галёначныя косткі.
Читать дальше