Василий Гигевич - Страчанае шчасце

І ўсё ў яго да ладу: махаючы хвастом, ён можа падымацца над зямлёю і лётаць між сосен і елак. Сваімі капыткамі ён грукоча і палохае дзяцей. Вострымі рожкамі і хвастом ува сне казыча маладых дзяўчат, ад чаго яны ўскрыкваюць, саромеючыся ягоных брыдкіх настырных дамаганняў...

Ён і ад дарослых не адступаецца, — глухімі начамі кругамі водзіць чала­века па лесе ці па лузе і непрыкметна заводзіць няшчаснага ў свае ўладанні, адкуль чалавеку не выбрацца. Ён заўсёды паспявае і ўсюды, як тая Хлюндра, усоўвае свой вяпрачы нос: там пасварыць людзей, якія самі не ведаючы чаму, пачынаюць налівацца злосцю і крычаць адно аднаму крыўдныя словы; тут раскідае ў будане смецце, недзе схавае касцяную іголку, а дзесьці ні з таго ні з сяго падставіць старому чалавеку сваю ножку, і той, спатыкнуўшыся аб яе, падае і калечыцца. Начамі ў лесе ён надта любіць екатаць і рагатаць, а ў чалавека, які пачуе тыя екатанні, на целе паяўляюцца дрыжыкі і ляскочуць зубы.

Ён і днём гойсае між людзей. Але днём ён нябачны, хаця ўсе людзі добра ведаюць, што ён ёсць, і таму асцерагаюцца яго, часта кажуць: «Ідзі, што ты да мяне чэпішся? Ідзі ў сваё балота... »

Але ж — такая натура — у балоце яму сумна і адзінока, таму адзін, а калі з кодлай гэткіх жа, як і сам, ён неадчэпна ідзе за людзьмі. Нябачны, ён нашэптвае ім на вуха, каб яны нікога не слухаліся, каб кожны жыў сваім розумам. Даводзіць, што кожны сабе гаспадар, і ніхто над чалавекам уладарыць не смее, і таму, ні пра што не думаючы, трэба найперш займацца салодкімі гулі-вулямі... І калі чалавек прыслухоўваецца да ягоных салодкіх нашэптванняў, калі перастае адганяць яго ад сябе, то ён тут як тут — коле яго рожкамі ў рэбры і цяпер ужо нашмат мацней і смялей шэпча ў самае вушка ласкавыя слоўцы: «Пойдзем, пойдзем на гулі-вулі, бо жыццё, як дым, кароткае...» Развесіўшы вушы, чалавек не бачыць і не чуе, як жа і калі ён ускоквае на яго і вядзе на тыя гулі-вулі.

А на гулях-вулях «гулівудзіць» хеўра, на якую ягонае кодла даўно ўселася. І яна якоча і крыўляецца, і не разабраць, хто ж перад табою выпендрываецца — жанчына ці мужчына ў жаночым абліччы. Тая хеўра выдурняецца перад людцамі. Ёй усё смешненька, над усім і ўсімі яна хі-хі ды ха-ха, пасмейваецца над быццём і небыццём. Яна нікому не дае спуску — ні скалечанаму нямогламу чалавеку, ні праведніку, і заўсёды радая свежаму чалавеку, крычыць, ад шчасця заліваецца: «Хутчэй валі да нас, мы цябе даўно чакаем. У нас усё можна, так што давай гулівудзіць разам... »

І чалавек, на ўсё забыўшыся, аддаецца ў чэпкія кіпцюрастыя лапкі ягонаму кодлу. А яно носіць, водзіць і поіць няшчаснага — «гулівудзіць» пачынае чалавек...

А між тым ягонае кодла не спіць у шапку — насядае і насядае на людзей, як на старых, так і на малых, і кліча сабе ў помач Бяду і Нянавісць. Тыя ж гэтага клічу толькі і чакаюць — навальваюцца на людзей скопам. І тады ўжо — гора як чалавеку, так і ўсяму роду: беспрычынна брат кідаецца на брата, сын матку рэжа і душыць...

О-о, ён хітранькі!..

Яшчэ болей, чым гулямі-вулямі, ён спакушае чалавека шчасцем, якое той атрымае, калі даб’ецца таго-сяго. І вось чалавек, убіўшы сабе ў галаву «тоесёе», з дня на дзень, з рання да змяркання піцуе, недасыпае, недаядае, каб нечага дабіцца. І калі здаецца чалавеку, што шчасце ў ягоных руках, ён зноўку — тут! Ён ці падстаўляе яму ножку, каб той падаў вобзем і выпраўляўся на Той свет, ці з рогатам адступаецца ад няшчаснага, і тады спакушаны, абдураны чалавек з жахам разумее, што шчасце ягонае — не ў «тым-сім», а ў нечым іншым. Але ж зноў — не вярнуць, не адкруціць назад марна патрачаныя гады... І дранцвее тады чалавеча. А ён ужо зноўку тут як тут — пельку падсоўвае, супакойвае няшчаснага: «Не бойся, я цябе не пакіну...»

Спустошаны, азіраецца вакол сябе чалавек, шукаючы падтрымкі і помачы. Камянее перад бясплатнай пелькаю. «Гулі-вулі» абрыдлі, уяўнае шчасце, як дым, развеяна... Што рабіць, чым заняцца?

О-о, як балюча яму тады!..

Надыходзіць ноч і, чалавек, схаваўшыся ад людзей, саромеючыся сябе, пачынае ліць слёзы з задымленых былым едкім шчасцем вачэй. Ён пачынае шаптаць, хоць каму шэпча, каго кліча, каб дапамог, чалавек пакуль і сам не ведае. Ён шэпча, што нічога не ведае ні пра сябе, ні пра навакольны свет. Ён шэпча, што хацеў радасці і шчасця... Ён шэпча, што яму страшна ў гэтым свеце...

Пачуўшы гэты шэпт, ля чалавека паяўляецца Адзінота. Мудрая Адзінота напачатку нічога не гаворыць, нават і не спрабуе суцішваць яго, яна і паяўляецца толькі дзеля таго, каб падказаць яму, што няшчасны не толькі ён адзін, што кожны з людзей хоць аднойчы ды павінен спазнацца з ёю. «Супакойся, суцішся, — нарэшце ціха вымавіць Адзінота, — вы ўсе адзінокія... »