Василий Гигевич - Страчанае шчасце

«Дубіну. Дайце мне дубіну!» — закрычаў тады штомоцы бацька.

Ды было позна. За спінаю паляўнічых трашчала галлё, кусты — сюды бег другі мамант. Здавалася, пад ягонымі тоўстымі нагамі дрыжала зямля.

Не гледзячы на людзей, ён падбег да таго месца, дзе ў багне завяз першы звер. Паляўнічым нічога не заставалася, як спадзявацца, што мамант не выберацца з багны, і гэта іх выратуе.

Маманты абмяняліся рыкамі. А затым пачалося неверагоднае: звер, які прыбег, працягнуў нос таму, што быў у багне. Яны счапіліся гнуткімі насамі. Сагнуўшы пярэднія ногі, мамант пачаў памалу выбірацца з твані на сухі пагорак. Адчуваючы падтрымку, ён вылез з балота і пачаў атрэсваць з сябе гразь, якая з пырскамі паляцела ва ўсе бакі. Затым, памахваючы насамі, звяры нета­ропка пайшлі ў гушчар лесу. Паляўнічым нічога не заставалася, як вяртацца да стаянкі ні з чым.

Ран зразумеў, чаму гэты мамант так ненавідзіць людзей. Маманты помслівыя. Яны не толькі злыя, але і помслівыя.

— Хутчэй залазьце на дуб, — крыкнуў Ран сябрам. Галлё дуба вісела высока над зямлёю, таму Ран прыставіў да ствала дзіду, і сябры, трымаючыся і абапіраючыся аб яе дрэўка, ускараскаліся наверх, дзе пачыналіся тоўстыя галіны.

Усё рабілася хутка. Мамант, падбегшы да дуба, падняў угору доўгі нос, спрабуючы дастаць паляўнічых. Ён нават прыўзняўся, абапіраючыся на заднія ногі. Але цяпер, калі Ран быў на дрэве, ён, схапіўшы дзіду, магутным ударам стукнуў звера па паднятым угору носе. Паказалася кроў.

Ад нечаканага болю мамант апусціў нос да зямлі і зароў.

— Мала табе, мала, што цябе біў бацька... — закрычаў узбуджаны Ран. — Паспрабуй яшчэ раз падняць угору свой нос, паспрабуй!..

Але другі раз мамант угору нос не падымаў. Ад злосці ён стукнуў дуб магутнымі белымі біўнямі. Ад удараў дрэва задрыжала. Але яно было моцным.

Тады мамант пачаў хадзіць вакол дуба кругамі. Раз-пораз ён біў па ім біўнямі, спадзеючыся заваліць яго ці стрэсці паляўнічых на зямлю. Цяпер ён і не глядзеў на людзей.

Ран спусціўся на ніжэйшую галіну, узяўшы ў рукі дубіну, у той міг, калі мамант праходзіў пад ім, з усяе сілы ўдарыў ёю па чэрапе звера, — якраз у тым месцы, дзе быў белы шрам. Удар быў такі моцны, што мамант спыніўся і захістаўся. Здавалася, што ён вось-вось упадзе. Але звер выстаяў. Ачуняўшы ад удару, хістаючыся, ён паволі пабрыў па прымятай траве да гушчару лесу, адкуль нядаўна выйшаў.

Мамант зразумеў, што гэтыя слабыя істоты, якіх ён мог задушыць гнуткім носам, затаптаць тоўстымі нагамі, аказаліся дужэйшымі за яго, і цяпер, калі сустрэне іх на сцяжыне, ім трэба саступаць дарогу.

— Хутчэй злазім з дуба і ідзем адсюль, — скамандаваў Ран. — Пакуль ён не ачуняў, нам трэба як мага далей адысці ад дуба. Ён вернецца. Як толькі суцішыцца боль, звер абавязкова вернецца. Маманты помслівыя.

Але, як бы яны ні спяшаліся, падзякаваць дубу трэба было.

Узяўшыся за рукі, паляўнічыя пачалі хадзіць вакол камля. Ран гаварыў:

— Дуб, ты самы магутны ў лесе. Няма дрэва, дужэйшага за цябе. Сваімі глыбокімі каранямі ты сілкуешся з падземных чысцюткіх гаючых вод, таму ты такі дужы. Мы збіраем твае салодкія жалуды, тваёю карою лечым свае раны, лісцем тваім усцілаем зямлю ў будане, з тваіх галін робім моцныя дзіды, дубіны, каменныя сякеры. Дзякуй табе, дубе, што ты клапоцішся пра нас. І сягоння ты, мудры магутны дуб, уратаваў нас ад злога маманта. Дзякуй, дубе...

Пакланіўшыся дубу, паляўнічыя пайшлі, ведаючы, што мудрае дрэва чула ўсё і тут жа напоўніла іх сваёй сілаю, стрыманасцю і мудрасцю.

4

Сонца стамілася і хілілася да лесу, за якім кожны раз адпачывала.

Гледзячы на змарнелыя стомленыя твары Му і Г алу, Ран разумеў — час здабываць ежу. І не тую, якую яны збіралі па дарозе, калі ішлі па лесе, не, цяпер ім патрабавалася іншая. Арэхі, падораныя Маяй, Ран даўно падзяліў з сябрамі, а больш ежы не было. Тыя ж арэхі, якія ім трапляліся, былі яшчэ няспелымі.

Можна было вярнуцца назад да берага Пры і там на мелкаводдзі, дзе рос салодкі аер і гнулася да вады трава, рукамі пашукаць рыбу, але цяпер рака была далёка, цяпер вакол іх на ўзвышку высіліся сосны, кара якіх пад вячэрнім святлом Сонца была чырвона-жоўтай. Ад кожнай сасны на чарнічніку, прыкрытым зялёным лапчатым верасам, ляжаў доўгі цень — дух сасны...

Вузкія сцяжыны, пратаптаныя звярамі, вялі ў лагчыну. Там сосен ужо не было, а ўсё часцей трапляліся галіністыя шырокія елкі — пачыналася балацявіна, дзе зямля была мяккай і чорнай. Тут рос пахкі, аж у галаве кружыла, багун. Вольха, кусты арэшніку, тонкія бярозкі ўзвышаліся на высокіх купах, пакрытых мохам. Наперадзе было балота. Паветра стала вільготным, настоеным на паху крапівы, багуну — нечага глухога, куды не хацелася ісці.