Василий Гигевич - Страчанае шчасце

Агледзеўшы далейшую дарогу, паляўнічыя спускаліся з пагорка і сцежкамі, пратаптанымі звярамі, ішлі далей, узбоч берага Пры. Час ад часу яны скарачалі дарогу — у тых мясцінах, дзе рака рабіла вялікі паварот.

Сонца стамілася і пачало хіліцца да лесу, за якім яно кожны раз адпачывала. Той, у якога было мноства вачэй, рыхтаваўся аглядаць свае ўладанні.

Начаваць паляўнічыя вырашылі пад высокім маладым дубам, які стаяў на лузе недалёка ад лесу. Як і многія дубы, гэты таксама любіў прыволле і адзіноту. Месца тут, пад ім, было добрым яшчэ і таму, што слабым ветрыкам зносіла куслівых камароў да лесу. Ды і зверу дабрацца сюды непрыкметным было цяжка.

Пасля сытнага абеду на стаянцы есці паляўнічыя пакуль не хацелі, балазе дарогаю, калі ішлі па лесе, яны на хаду збіралі кіславатыя чарніцы, маліну на ўзлеску, шчаўе, якое расло ў балацяністых мясцінах. Нават арэхі трапляліся ім, але арэхі былі яшчэ няспелымі.

Набраўшы ў лесе зялёных мяккіх галінак, уклаўшы іх на зямлю пад дубам, паляўнічыя ўлегліся. Му і Галу хутка засаплі, а Ран ніяк не мог заснуць. Пакуль што ён не адчуваў стомы. За адзін дзень было столькі ўражанняў і змен: сом, які ледзьве не зацягнуў іх у свой свет, сход, словы Сына мядзведзя, і вось цяпер ён, Ран, як сапраўдны паляўнічы, павінен адказваць за жыццё сяброў...

Сонца схавалася. Перагарэлі лёгкія малінавыя аблокі ў тым баку, дзе яно пайшло на адпачынак. Угары спачатку ўсё налілося сінечаю, а потым там пачалі паказвацца вочы Таго ўсемагутнага, які жыў наверсе і які назіраў за парадкам на зямлі.

Гледзячы ў ягоныя міготкія вочы, Ран спрабаваў уявіць Таго ўсемагутнага. Мабыць, ён быў вялікі-вялікі, бо мог грукацець угары каменнем. Мог, раззлаваўшыся, ірваць неба і кідаць на зямлю белыя жахлівыя дзіды [4]. Таксама мог паліваць яе кроплямі вады. Ён валодаў вятрамі, якія то сагравалі зямлю, то сцюдзёнелі — ён многае што мог... Днём, калі Той усемагутны заплюшчваў вочы, ён ператвараўся ў розных звяроў, якія адно за адным плылі і плылі ў чыстым блакіце. Ягоны памочнік Сонца паказвала, якім ён мог быць: і вялізным, на паўнеба, мядзведзем, і мамантам, і зубрам... Адно за адным плылі звяры ў чыстым блакіце, ім не было ні канца ні краю, мядзведзі станавіліся мамантамі, зубры рагацістымі аленямі. Там трапляліся і такія звяры, якіх Ран ніколі не сустракаў, мабыць, яны жылі далёка-далёка за лесам, у тым баку, куды адыходзіла штодня Сонца.

Ён, Той, які цяпер аглядаў свае ўладанні, быў не толькі магутны, але і мудры.

Ён уладарыў дрэвамі, якія цяпер сцішана спалі, а днём, раскатурханыя вятрамі, гаварылі між сабою. Найбольш балбатлівыя з іх палахлівыя асіны і бярозы з доўгім веццем. Гамоняць стромкія высокія сосны ў лесе, — ківаючы вяршынямі, шушукаюцца і шушукаюцца між сабою, бывае, што, захварэўшы, жаляцца скрыпучымі галасамі, і тады, пачуўшы жальбу, да іх прылятаюць дзятлы і вострымі дзюбамі дастаюць з-пад кары жукоў-караедаў. Гамоняць нават маўчуны дубы.

У дрэў маецца кроў, якую людзі называюць сокам. Як і травы, кусты, той сок дрэвы бяруць з зямлі. У бяроз і клёнаў ён салодкі, па вясне ўвесь род збірае яго ў гліняныя збанкі. У сосен і елак сок густы і ліпкі. Дрэвам, як і людзям, і звярам, і птушкам баляць раны. Калі параніцца дрэва, то сокам яно загойвае сваю рану. У сосен і елак сок жаўтаваты і ліпкі, зацягваючы рану, ён тут жа цвярдзее. Людзі ведаюць пра гаючую сілу соку — збіраюць яго і, прыкладаючы да хворага цела, лечацца.

Ён, Той усемагутны, уладарыў травамі. Сцюдзёнай парою, калі зямлю ўкрываюць белыя мятлікі, травы хаваюцца ў зямлю, дзе спяць да самай вясны, як спяць у бярлогах мядзведзі і барсукі. Потым травы прачынаюцца і, сагрэтыя Сонцам, красуюць адна перад адной. Упрыгожыўшы сябе пахкімі кветкамі, яны адразу ж пачынаюць частаваць салодкім сокам птушак, пчолак, чмялёў, мятлікаў, без якіх ніяк не могуць абысціся, бо тыя разносяць іх насенне.

Які ж ён мудры Той, хто жыве наверсе!

Усе яны — і травы, і дрэвы, і ледзь бачныя казюркі, і птушкі, і звяры адно аднаго ведаюць...

І як жа Яму ўдаецца ўсіх паяднаць і ўсіх прымірыць?..

Непрыкметна Ран заснуў. Снілася стаянка. Ён бачыў безабаронную Маю і побач, недалёка ад яе, высіўся Сын мядзведзя. Чамусьці ён трымаў у руцэ дубовую дубіну. Рану стала боязна, што Сын мядзведзя, парушыўшы закон роду, не паслухаўшыся ні старэйшыны, ні ягонай жонкі, сілаю забярэ Маю.

З гэтым пачуццём трывогі Ран і прачнуўся.

Сонца вісела над мокрымі задымленымі кустамі — у тым баку, дзе цякла Пры. Высокая густая трава з высахлымі сцяблінамі таксама была мокрай ад расы.