Василий Гигевич - Страчанае шчасце

А Бяда, як вядома, адна не прыходзіць, з сабою дзвюх ці трох прыводзіць...

Потым ужо, наздзекаваўшыся ўдосталь над людзьмі, насмакаваўшыся слёз і крыві, яна адступаецца ад слабых і зноўку пачынае чакаць свайго часу, калі ж ягонае кодла пакліча яе...

У цішыні пачулася туктуканне дзятла. Яно даносілася з лесу: тук-тук, тук-тук-тук... Рану падалося, што сваім туктуканнем дзяцел выразна гаварыў: «Так-так, так-так... Так і будзе, Сын мядзведзя стане мужам Маі. Так і будзе, як ён захацеў. І нічога ты не зробіш. Так-так, так-так...»

Гледзячы на Рана і на Сына мядзведзя людзі адчувалі — зараз на стаянцы праліецца кроў. Ні Ран, ні Сын мядзведзя не маглі адмовіцца ад свайго шчасця. І якое Рун цяпер ні прыме рашэнне, яно не магло супакоіць і прымірыць Рана і Сына мядзведзя. А між тым Рун павінен быў сказаць сваё Слова.

Ці ведаюць, ці здагадваюцца людзі пра сапраўдную сілу Слова? Мо і праўда, што напачатку было Слова? Яно мірыць людзей, яно суцяшае іх, з-за яго пачынаюцца бойкі і ліецца кроў. Слова мае сваю моц, бо, зыходзячы з чала­века, яно насычаецца яго духам. Слова і дух чалавека паяднаны між сабою і асцярожна, ой, як асцярожна, трэба ім карыстацца!..

Нечакана для людзей, паднялася з травы жонка Руна. Стоячы побач з мужам, спакойна гледзячы ў бліскучыя вочы Сына мядзведзя, яна загаварыла роўным ціхім голасам:

— Сёння я хачу гаварыць. Калісьці род хацеў абраць мяне старэйшынай, але я адмовілася ад гэтага і папрасіла, каб старэйшынай роду абралі майго мужа. Сёння, калі вырашаецца лёс маёй дачкі, я хачу гаварыць. Я скажу так: ты, Сын мядзведзя, можаш забраць за жонку маю адзіную дачку. Мы не можам парушаць закон роду.

Жонка Руна на нейкі час заціхла. Пачуўшы гэтыя словы, Сын мядзведзя падняў угору рукі і ад шчасця радасна засмяяўся. Ён тут жа ўявіў, што ўжо сёння вечарам ляжа спаць у будане побач з Маяй. Сын мядзведзя быў шчаслівы. Пачуўшы словы жонкі старэйшыны роду, ён адчуў, што ў ім немаведама куды падзеліся злосць і нянавісць.

Ран не верыў пачутаму. Ён закамянеў. Міжвольна да ягонай рукі пацягнуліся халодныя льдзіністыя пальцы Маі. Адчуўшы гэты холад, Ран зразумеў: ніхто і нішто не разлучыць яго з каханай, адзінае, што магло іх раз’яднаць — халоднае забыццё і доўгі шлях Туды, адкуль ніхто не вяртаецца.

Памаўчаўшы, па-ранейшаму спакойна гледзячы ў вочы Сына мядзведзя, жонка Руна гаварыла зноў:

— Я не закончыла, Сын мядзведзя. Апроч цябе маю дачку кахае малады паляўнічы Ран. Яны разам выраслі, разам некалі бегалі да Пры, дзе вучыліся плаваць, разам хадзілі ў лес. Іхняе чыстае каханне бачыць увесь род. Сёння, калі Ран з сябрамі злавіў вялікага сома, ён даказаў нам, што стаў сапраўдным паляўнічым. Па лоўкасці ён цяпер нічым не саступае табе, Сын мядзведзя. І таму скажу так: Ран таксама можа стаць мужам Маі.

— Тады будзем біцца! — імгненна выгукнуў Сын мядзведзя і сціснуў кулакі. Цела ягонае зноўку напоўнілася злосцю і нянавісцю.

— Не, Сын мядзведзя, мы — не звяры, мы — людзі, у нас ёсць закон роду, які аберагае нас ад боек і забойстваў. Мы павінны яго выконваць. Ніхто не можа парушаць закон роду, ні я, ні ты, ні старэйшына Рун. Усе мы роўныя перад гэтым законам. Нам не трэба, каб у родзе загінуў адзін паляўнічы. Сёння на сходзе Рун хацеў сказаць пра іншае, не пра лёс Маі, не пра твой лёс, Сын мядзведзя. Рун хацеў сказаць, што ў нас заканчваецца крэмень. Хутка дрэвы паснуць, травы пахаваюцца ў зямлю, і Той, які жыве наверсе, напусціць на зямлю белых мятлікаў. Тады нам вельмі спатрэбіцца крэмень. Без яго паляўнічыя не могуць здабываць мяса.

— Я пайду і прынясу крэмень, — зноўку выгукнуў Сын мядзведзя. — І тады Мая стане маёй жонкаю.

— Не, Сын мядзведзя, ты не пойдзеш па крэмень. І я зараз скажу, чаму ты не зможаш пайсці па крэмень. Ты дужы паляўнічы, і мы цябе паважаем. Ты аберагаеш нас ад звяроў, разам з іншымі ты прыносіш нам ежу. Без цябе паляўнічым будзе цяжка здабываць звера. Ты, Сын мядзведзя, не ведаеш, дзе ляжыць крэмень. Дарогу туды ведае Ран, які некалі разам з бацькам хадзіў па крэмень. І таму я закончу так. Калі Ран зможа прынесці гэты камень, тады Мая сама будзе выбіраць сабе мужа. Бо вы абодва роўныя. Калі ж Ран не прынясе крэмень, то яе мужам станеш ты, дужы Сын мядзведзя. Так і будзе. І род гэтаму сведка. Ран, ты зможаш пайсці па крэмень?

— Так, — ледзь чутна прашаптаў Ран адзеравянелымі вуснамі. Яму не верылася ў пачутае.

Толькі цяпер, як гэта часта бывае ў жыцці, Сын мядзведзя зразумеў — ён размінуўся са сваім шчасцем. Толькі што ён быў шчаслівы, толькі што... Жонка Руна ўсё зрабіла, каб адабраць у яго Маю. Ён яшчэ не ведаў, як гэта ёй удалося, ён толькі адчуваў боль і крыўду. Але на каго яму было крыўдаваць? Закон роду ніхто не парушыў. Яго, як дужага паляўнічага, ніхто не пакрыўдзіў, яго нават пахвалілі прылюдна... Яму нават паабяцалі шчасце, і ён змушаны чакаць яго. Праўда, была надзея, што нявопытны Рун загіне ў дарозе і не прынясе крэмень. Але надзея — усяго толькі надзея, а рэальная жывая Мая пакуль недасяжная.