Василий Гигевич - Страчанае шчасце

І хто асмеліцца расказаць пра гэту таямніцу?..

Асілак Сын мядзведзя ўсё гэтак, як і дагэтуль, злосна касавурыўся на шчаслівых рыбакоў, на ўзбуджаную Маю. Ён пакусваў вусны. Штосьці задумаў, гэта людзі разумелі, але што?

Сына мядзведзя ў родзе не надта любілі. Ні з таго ні з сяго ён мог зазлаваць і тады ніхто, апроч Руна і ягонай жонкі, не мог яго суцішыць. Яго аббягаў нават бязвінны ваўчок — неяк людзі бачылі, як Сын мядзведзя без прычыны нечакана нагою шпурнуў ваўчка ад сябе. Той ударыўся аб сасну і пакутліва заскуголіў. Пасля гэтага ваўчок аббягаў Сына мядзведзя і, як толькі яго бачыў, шчэрыў зубкі, шыпеў злосна, а то і гыркаў, не зводзячы вочак з яго. Сын мядз­ведзя тут жа хапаўся за палку, каб прыбіць ці змусіць ваўчка замоўкнуць, але той, адбегшы, шчэрыў зубкі. Людзі глядзелі на сутычкі ваўчка і Сына мядзведзя і пасміхаліся. Пасміхаліся, канечне ж, з гэтага асілка, які нічога не мог парабіць з маленькім ваўчком.

Урэшце Сын мядзведзя штосьці надумаў — пайшоў у будан, дзе ляжалі дзіды і сякеры, узяў каменную сякеру і знік у гушчары лесу.

Людзі моўчкі глядзелі яму ўслед — на ягоную магутную валасатую спіну, на тоўстыя калодзістыя рукі і ногі, на калматыя немаведама калі мытыя валасы, што грываю спадалі на шырокія, трохі сутулыя, плечы. Пасля таго, як Сын мядзведзя знік у гушчары, людзі неяк разам вальней уздыхнулі, як гэта бывае, калі ад іх сыходзіць нечым нялюбы па духу чалавек. Сын мядзведзя не любіў і не разумеў жартаў, а гэта для людзей роду многае азначала, бо калі чалавек не любіць жартаў, то яго трэба асцерагацца.

Хутка з лесу пачуўся стук каменнай сякеры, трэск ламачча.

— Рун, навошта Сын мядзведзя без прычыны палохае звяроў і птушак? Чаму ты, Рун, не спыніў яго? — спытаў хтосьці з паляўнічых.

Рун нічога не адказаў. Ён толькі моўчкі глядзеў у той бок, адкуль чуўся ляскат каменнай сякеры. Рун быў заклапочаны, ён штосьці абдумваў — гэта ўсе бачылі.

Людзі ведалі, што Рун — стары паляўнічы, ведалі, калі ён скалечыцца на паляванні, то Сын мядзведзя тут жа на сходзе роду запатрабуе, каб яго абралі старэйшынаю. І гэта адных палохала, другіх насцярожвала, некаторыя — былі і такія — ужо цяпер лісліва заглядвалі ў вочкі Сыну мядзведзя.

У апошні час нешта нядобрае тварылася ў родзе. Паляўнічыя хадзілі на паляванне, лавілі ў Пры рыбу, жанчыны збіралі ў лесе грыбы, ягады, травы і карэнне, якія патрэбны былі сцюдзёнай парою — усё, здавалася, ішло звыклым парадкам, а між тым нядобрая трывога пранізвала, здавалася, што гэтая трывога лунае ў паветры. І зыходзіла яна ад Сына мядзведзя. Настырна і надта пільна ён глядзеў у вочы кожнаму чалавеку. Ад ягонага бліскучага чорнага позірку людзі адчувалі сябе ніякавата — і вінаватымі невядома за што. Усё часцей, не пытаючыся дазволу ў Руна, ні з кім не раячыся, Сын мядзведзя сыходзіў у лес, а то яшчэ, як гэта часта робяць некаторыя людзі, рабіў выгляд, што не чуе, калі да яго хтосьці звяртаецца з просьбаю. «Аа — аа, што ты кажаш? Паўтары, я не чую», — казаў ён і яшчэ далонь прыкладваў да вуха. І прыніжаны чалавек, ведаючы, што Сын мядзведзя ўсё добра чуе, змушаны быў ці замаўкаць, ці паўтараць сваю просьбу...

Го-о-о-о, як лёгка можна скалечыць і прынізіць чалавека! Не трэба біць яго, не трэба голадам марыць, не трэба... Можна ўсяго толькі сказаць адно адзінае слоўца, можна зрабіць выгляд, што не заўважаеш позірку змучаных стомленых вачэй, можна проста адвярнуцца ад яго і — усё, ты — уладар, а ён — прыніжаны...

Але ці доўга ты будзеш цешыцца шчасцем сваім? Бо тут жа хваля крыўды пакрыўджанага пачне захлістваць цябе і, калі не адразу, дык потым адчуеш сябе прыніжаным перад нечым грозным і непазбежным, што некалі абавязкова спасцігне цябе і што зыходзіць не ад чалавека, — яно, тое грознае і непазбежнае, нікому з жывых непадуладнае і аточвае душу пакутлівым маўклівым колам адзіноты. І тады ўжо — жах непазбежнай расплаты ахоплівае чалавека...

Нарэшце, калі агонь нагрэў каменне, Вая перастала яго карміць. На гарачае каменне паляўнічыя палажылі дубовае сырое лісце, а на яго абкладзенага травамі і грыбамі сома. Зверху, каб ён лепей засмажыўся, яго ўкрылі дубовым лісцем.

Хутка па стаянцы разнёсся салодкі пах. Тады паляўнічыя дзідамі асцярож­на перавярнулі рыбіну на другі бок. Навокал соладка пахла, што асцярожны шэры кот не вытрымаў, высунуўся з кустоў і, аблізваючы маленькім чырвоным язычком доўгія вусы, намякнуў людзям: «Мяя-ааў!..» Людзі, гледзячы на ката, усміхаліся.

У гэты час з гушчару высунуўся Сын мядзведзя. У адной руцэ ён трымаў каменную сякеру, а ў другой вялізную дубовую дубіну. Ён падышоў да Руна і глуха прабубнеў: