Сяргей Дубавец - Д’ябал запрэжаны ў плуг

І апошні міт, нумар пяць, зусім жаласлівы. Калі б не літаратура і напісаныя ім творы, свет ніколі б не даведаўся пра Кафку. Аказваецца, нават гэта няпраўда. Працуючы ў страхавой кампаніі, Кафка бясконца вёў справы пра траўматызм работнікаў. Прага тады моцна разбудоўвалася, і выпадковыя цагліны часцяком падалі работнікам на галаву. І таленавітаму страхоўшчыку прайшла ў галаву ідэя жорсткай каскі для работнікаў (такія й цяпер носяць на будоўлях). Ідэю ўкаранілі ў жыццё, смяротнасць адразу знізілася, і ў 1912 годзе Кафка як вынаходнік быў уганараваны залатым медалём».

- Цікава, як Дубавец можа адначасова выступаць то стваральнікам мітаў, то іх разбуральнікам? Калі, вядома, усё цяпер прачытанае праўда, - заўважыў Імбрык.

- Вось менавіта, праўда, - зірнуў на яго скосу Есіп, - ёсць праўда, аб’ектыўны факт, гэты самы жалезны стол, металічны, каб ужо зусім аб’ектыўна, і ёсць праўдападабенства - галоўны апорны матэрыял усяго мастацтва, які прымушае захоплена перагортваць старонкі рамана і плакаць над імі. Крычаць «Брава!» на прэм’еры спектакля. Нервова жаваць папкорн у кіназале...

З дзвярэй у дзверы тэрасы міма іх спешным крокам прайшоў дырэк­тар: «Пара ў горад, джэнтльмены!» Яны згодна кіўнулі. І Есіп працягваў з ранейшым запалам:

- А ці стане нехта жаваць папкорн і плакаць над дысертацыяй па мінералогіі ці ад сузірання гэтага металічнага стала? Ясна ж, не. Бо ў аснове мастацтва ляжыць праўда, прадстаўленая аўтарам такім чынам, каб апеляваць у першую чаргу да эмоцыяў, а не да логікі. Такую праўду і называюць праўдападабенствам - і ацэньваюць твор па тым, наколькі гэтае падабенства ўдалае. А цяпер скажы мне, чым такая праўда адрозніваецца ад містыфікацыі?

Усё раптам ператварылася ў сапраўдны інструктаж ды яшчэ з пытаннямі напрыканцы, да якіх Імбрык гатовы не быў. Па шчырасці, ён асабліва глыбока і не ўнікаў у сэнс таго, пра што казаў Есіп. У такіх выпадках найлепшы спосаб зрабіць выгляд, што пытанне было рытарычнае і адказаць на яго сваім:

- І якія высновы робіць Дубавец са свайго выкрыцця мітаў?

Есіп зірнуў на Імбрыка, пасля ў нататнік і прачытаў:

«Але, ясная рэч, што перадусім Кафку памятаюць як пісьменніка, як аднаго з самых праўдзівых празаікаў у сусветнай літаратуры. Памятаюць і нясуць на яго магілу ў Празе каменьчыкі».

- Адзін з самых праўдзівых... Дзіўнавата гучыць, - сказаў Імбрык. - Здаецца, ні пра якога пісьменніка я такога не чуў.

- Угу. Асабліва калі ўлічыць, што пісаў ён не дысертацыі па мінералогіі. Сакрэт у тым, што падабенства праўды часта бывае для нас больш важным і нашмат больш магутна ўплывае на нас, чым тыя дурацкія дысертацыі ці той металічны стол, - сказаў Есіп, калі яны выходзілі з прапускнога пункту Радыё на вуліцу, дзе з лязгатам паварочвалі ў розныя бакі трамваі.

05. На вуліцы

Палюбіць Прагу праз Кафку можна, але з той самай прычыны яе можна і разлюбіць. Калі ты прыехаў сюды, напоўнены духам «Працэсу» ці «Замка», а з’язджаеш, спустошаны назольным чаргаваннем плоскай матэрыі брэндавага імя і такога самага твару. Міжволі захочацца зноў схавацца ў кнігу. А калі не захочацца - яшчэ горш.

- Напэўна, беларусы палюбляюць Прагу ўсё ж не праз Кафку, - сказаў Есіп і паказаў Імбрыку на шэры будынак за высокай каменнай агароджай, які яны праміналі. - Гэта элітная габрэйская багадзельня. Мне распавядалі, што тут багатыя суродзічы Кафкі з усяго свету чакаюць перасялення за агароджу Альшанскіх кладоў. Іхнія ціхія і дзіўныя працэсіі час ад часу назірае з вокнаў усё наша Радыё. Не ведаю, ці гэта ўплывае на журналістыку. А гэта «Дон Джавані», - паказаў ён на высокі ружовы хвалісты будынак без кутоў і без ніводнай роўнай сцяны. - Табе падабаецца Дон Жуан? Юра Дракахруст ходзіць сюды парыцца на 12-м паверсе. Нешта містычнае, як па мне, ёсць у гэтай парылцы пад самым небам. Мяне запрашаў.

- А вы не пайшлі? - безудзельна спытаў Імбрык, разглядаючы пяцізоркавы гатэль.

- Не пайшоў. Не сабраўся. Нешта спыніла, - намацваў адказ Есіп. - Можа, страх вышыні. А можа, прыгадаў раптам «Пры зачыненых дзвярах» Сартра, помніш?

- У ліцэі вучылі, не помню.

- У п’есе гісторыя такая. У адным пакоі сядзяць людзі, памерлыя людзі, усё адбываецца на тым свеце. Сядзяць, ім камфортна, папіваюць розныя напоі, балбочуць на розныя тэмы, яны спакойныя, расслабленыя, добра ім разам.

- Як вам? - спытаўся Імбрык.

- Магчыма. Але пакуль яны абціраюць знаёмых і свае дачыненні, успамінаюць, хто каго пакрыўдзіў, дакопваюцца да нейкіх прычын, высвятляюць, хто ва ўсім вінаваты, яны пачынаюць разумець: як жа яны ўсе тут адно аднога ненавідзяць! І нянавісць гэтая назапашвалася доўгія гады, яшчэ там, пры жыцці. Ім робіцца страшна, і ад гэтага пачуцці абвастраюцца. А пры тым пакой, у якім яны сядзяць-размаўляюць, зачынены на ключ. Выйсці немагчыма. Аднаму адмоўлена ў візе, другі перакананы, што яго пры перасячэнні мяжы заб’юць, трэцяму проста падабаецца тут і не падабаецца там, адкуль яны прыйшлі, чацвертаму ляніва пра ўсё гэта думаць. Але ж тут яны ненавідзяць адно аднога, спадзеючыся, праўда, як разумныя людзі, што здолеюць памяняць сітуацыю, што нянавісць удасца перамяніць на любоў. Часам ім і здаецца, што яны любяць адно аднога, прынамсі, яны шчыра хочуць верыць у гэта. Але ў п’есе - той свет, дзе нічога ўжо перамяніць немагчыма. І тут да іх даходзіць, што яны - па­мерлыя і патрапілі ў пекла!.. Каб вось так сядзець у зачыненым пакоі і ненавідзець адно аднога. Уяўляеш? І наперадзе вечнасць.