Сяргей Дубавец - Д’ябал запрэжаны ў плуг

- Тры жаданні?.. Цікава, - пачынаў астываць Імбрык, ягоная цікавасць да тэмы згасала. - Але ж Дубавец пашырае невуцтва, а вы лічыце яго ледзьве не асветнікам.

- Невуцтва ў іншым, - сказаў Есіп. - Калі б акадэмік Радзім у той самы шчаслівы момант цытаваў Дубаўца як Дубаўца, як ягонае эсэ ці як верш, была б проста музыка і не трэба было б пасля махаць кулакамі ў апазіцыйнай газеце. А ён яго прачытаў, зразумеў і цытаваў як нейкую дысертацыю. І рабіў гэта таму, што ўнутрана не настроены на музыку - як нешта не менш сур’ёзнае і важкае, чым усе гэтыя скрыпучыя запыленыя дысертацыі, якім ён прывык безумоўна верыць. Бо калі ўдумацца, цытаты славутых пісьменнікаў - гэта вершы, а вершы апелююць да эмоцыяў, а не да фактаў. Так можна ўварвацца на “Сезоны” Вівальдзі, паслухаць “Лета” і абурыцца: дзе тут лета? Якое вам лета? Няхай аўтар адкажа. Нас, дарэчы, дырэктар запрасіў сёння ў Рудальфінум, акурат на “Сезоны”. Гэта начныя канцэрты.

Імбрык канчаткова заблытаўся. Праўду кажучы, яму бліжэй была пазіцыя акадэміка, чым Есіпа і Дубаўца. Адно крыху бянтэжыла, а гэта бянтэжыла яго часцяком, - ён адчуваў небяспеку выглядаць лохам. Не такім ужо дасведчаным ён быў у вершах і ў музыцы, надта яно ўсё падавалася яму няўчэпным, эфемерным і па выніку бескарысным. Зямное было бліжэй.

«З іншага боку, як тады быць з вялікімі, - думаў Імбрык. - Есіп жа слушна кажа пра “сярмяжнага дзядзьку”, які пры такіх адносінах да ўсяго свайго ніколі не будзе прызнаны вялікім. Пры ўсім сваім велічэзным на тое патэнцыяле і праве. І “сярмяжны дзядзька”, і хто заўгодна іншы з беларусаў для саміх беларусаў ніколі не будзе вялікім. Бо яго можна памацаць рукой. Нізкая самаацэнка вінаватая - чалавечая, нацыянальная, культурная. І што з гэтым рабіць? Можа быць, шлях містыфікацыі, які абраў Дубавец, якраз нармальны, тое, што патрэбнае сёння, хоць у ранейшых пакаленняў і не прызнаецца за нармальнасць. Як той жа мой кар’ерызм, які яны асуджаюць, а я бачу ў ім усяго толькі незаменны і карысны інструмент».

- А наша ўяўленне пра саміх сябе і пра іншых? - працягваў Есіп. Чамусьці надта яму залежала на тым, каб адстаяць пазіцыю Дубаўца. - Таксама містыфікацыя! Колькі людзей, столькі меркаванняў і ніводнае не адназначна слушнае. Урэшце, і наша рэальнасць таксама. Адкуль гэтыя сцверджанні, што ўсё, што адбываецца, адбываецца ў маёй галаве? Адсюль. Не містыфікацыя - вось гэты жалезны стол на тэрасе, - Есіп некалькі разоў ударыў даланёй па стальніцы. - Бо ўсе гатовыя пагадзіцца, што гэта жалезны стол на тэрасе. Усё. Але гэта ўжо і не літаратура.

«Логіка, вядома, жалезная, не паспрачаешся, - разважаў Імбрык, у глыбіні душы адчуваючы, што і жаданне стаць вялікім нясе ў сабе нешта містычнае, як і сама веліч - вякамі наслоеная сума легендаў і паданняў».

04. Перад выхадам у горад

- Я не люблю пляжы, бо на іх трэба ляжаць, - казаў Есіп. - Але некаторыя вылежваюць там сваё жыццё. І яны больш паспяховыя за нас з табой, Імбрык. Яны ляжаць, а справа ідзе. Ці ты любіш валяцца на гэтым пяску?

- Не ведаю. Здаецца, не люблю, бо не валяюся.

Тэраса й сапраўды нагадвала пляж. У добрае надвор’е тут заўсёды было поўна народу, руху, гучныя размовы, крыкі, смех. Пры жаданні можна было нават уявіць сабе, што ўсе гэтыя людзі гуляюць у валейбол. Ну проста Хургада нейкая. І навокал - арабы, персы, прадстаўнікі паняволеных народаў Расеі. Саміх расейцаў хапала таксама. Адно што расейцы на Радыё Салярыс зусім не такія, як у Хургадзе, можна нават сказаць, адваротныя. Яны тут прыцішаныя, падкрэслена незаўважныя і папераджальныя.

Рознакаляровая шматаблічнасць людзей на тэрасе ўзмацняе пляжныя адчуванні, што праўда, людзі тут не купаюцца, а за столікамі ядуць, кураць, гамоняць, проста швэндаюцца і моўчкі назіраюць адны за аднымі. Дакладней, праслізгваюць позіркам адны па адных, бо занадта актыўнае і прыцэльнае назіранне можа быць расцэненае як намёк. Справа тонкая, бо не заўсёды можаш вызначыць, дзе тая мяжа. Праўда, на твой прыязны наўпроставы погляд табе рэдка адкажуць спалоханымі вачыма. Тут не толькі расейцы, тут усе папераджальныя і праязныя. Салярыс - амерыканскае радыё.

Адчуванне пляжу не знікае ад таго, што тэраса выходзіць не на мора, а на могілкі. Бясконцае варушэнне густых старых кронаў заварожвае, як бег вады, як агонь, як плынь аблокаў у небе.

Есіпу за пяцьдзясят і ён, стаўшы некалькі гадоў таму самотным, сярод тых, хто падглядае за іншымі, найбольш актыўны. Ён «у пошуку». Імбрыку за дваццаць і ён разумее, што мусіць паводзіцца так, як Есіп, для хутчэйшае адаптацыі, але ўсведамляе і тое, што ў будучыні гэта не ягоны ўзровень. Каб дасягнуць мэты і стаць вялікім, яму трэба рухацца далей, а гэта значыць, што яшчэ не раз трэба будзе «злізваць» паводзіны з іншых людзей на больш высокіх прыступках ягонае пазітыўнае кар’еры. Што да Есіпа, дык Імбрыку ўжо не хочацца яго «злізваць», ён адчувае, што перарос ужо яго і ўсё часцей прыглядаецца не да Есіпа, а да дырэктара іхняе службы.