Людмила Рублевская - Авантуры Пранціша Вырвіча, здрадніка і канфедэрата

Але Давыд хаця б дарослы. А вось малодшы Лёднік — лічы, дзіця… Хаця такіх, здаралася, у магнацкіх сем’ях ужо й жанілі дзеля патрэбаў палітычных.

Алесь Баўтрамееў Лёднік учыніў мудра: з Вырвічам адразу не выправіўся — бо ясна, дзядзька Пранціш адправіў бы дадому ды яшчэ загадаў бы замкнуць увішнага паніча. Цягнуўся на кані следам, як Борах па дворах, хаваючыся так, што Пранціш заўважыў пераслед толькі на другі дзень. Хлопец быў упарты, увесь у татачку, і Вырвіч ледзь зубы ад злосці не скрышыў — але мусіў узяць з сабою. Ну як з такімі спадарожнікамі ў небяспечнай вандроўцы? Як з дудою на паляванні.

Між тым вайна шчэрылася паўсюль. Там спаленая хата, там — паранены жаўнер у карчме… Распытвалі, каго маглі, спрабуючы зразумець, у якім баку войска вялікага гетмана, і ці не чулі пра атрад расейцаў з вялізным падазроным абозам. Па ўсім выходзіла, што едуць правільна, маскоўцы рушылі ў бок Капанічаў. Пранціш зноў пакруціў на пальцы заручальны пярсцёнак, і цяплей ды спакайней неяк сталася, нібыта пярсцёнак зачараваны.

Кволыя галінкі ўзлеску выпроствалі першыя зялёныя лісткі так нясмела, нібыта чакалі, што іх вось-вось зблоціць сівер, вярнуўшыся, як злы настаўнік у клас, дзе дзеці пачалі без яго сваволіць. Па дарозе, трохі падсохлай, гайдалася на ўсіх калюжынах павозка, падобная да распісанай зялёнай фарбай скрыні. Яе цягнулі два цярплівыя рудыя кані, чыя маладосць прамінула, як нядаўняя зіма. І быццам яблыкі ў скрыні, у павозцы шчыльненька сядзелі дзіўныя людцы — не зразумець, ці шляхта, ці валацугі… Дзве пані ў пудраных парыках мелі такія натынкаваныя, намаляваныя фізіяноміі, што немагчыма вызначыць узрост. Фізіяноміі пераляканыя. Уборы з неверагодна пышнымі карункамі пашыты з вельмі таннай тканіны. Ясна, вандроўныя артысты.

Спадар з высакародным тварам, неадменна ўсе ролі каралёў былі ягонымі, адказаў падарожным паважна, але спалох да канца схаваць не змог. Непадалёк вялікая бойка ідзе… Б’юцца маскоўцы і войска вялікага гетмана. Ледзь уцяклі няшчасныя камедыянты…

І па ўсіх канонах прыгодніцкага жанру зараз Вырвіч са спадарожнікамі мусілі папрасіцца ў трупу, замаскавацца пад артыстаў, каб далей шпегаваць… Але Пранціш Вырвіч быў самавітым шляхціцам, і яму ў галаву не прыйшло ганьбіць сябе, звязваючыся з балаганшчыкамі. Дый тым з якой радасці рызыкаваць, здадуць пры першай магчымасці шпегаў…

Таму павозка правінцыйнай Мельпамены ад’ехала ў туманістыя далечы, а каманда, створаная ў імя выратавання Чорнага Доктара, рушыла ў другі бок, самы небяспечны.

Вырвіч не вельмі хацеў везці малога Лёдніка туды, дзе свішчуць кулі ды сякуць шаблі… Але старэйшы Лёднік з вялікай верагоднасцю быў менавіта там. Добра хоць, Алесь на кані добра трымаецца — сам Вырвіч вучыў… І не скардзіцца ніколі, як бы ні стаміўся, толькі вусны ганарыста падціскае ды дзюбаты нос задзірае, бацькавіч…

— Пан Вырвіч, нам, падобна, туды!

Давыд паказваў худым пальцам у поле, дзе на пажухлай леташняй траве ляжаў ніцма чалавек у сінім мундзіры. А вось яшчэ адзін… А там, ля паламаных кустоўяў, хтось у белай куртцы, заляпанай крывёй. Самотны конь з пустым сядлом скубе сухія сцяблінкі. Крумкач няспешна кружляе над полем нядаўняй бойкі, завяршаючы сумотную карціну чорным насмешным штрыхом.

— Можа, яшчэ хто жывы? Трэба дапамагчы?

Малодшы Лёднік успадчынніў і гэта…

Але параненых, відаць, забралі адразу, толькі па памерлых яшчэ не вярнуліся.

— Мусіць, падводны карабель адбівалі… — прамармытаў Пранціш.

І ўпершыню прыйшло ў галаву, што ў дзеяннях Ватмана была свая, няхай і вычварная, логіка. Ціхенька абмяняць закладніцу на патрэбнае. Бо іншы спосаб адабраць вадзянога змея быў вось такі, сумленны, шляхецкі, так бы мовіць… І крывавы. Колькі чалавек загінула з-за ліцвінскай прыўкраснай Алены, скрадзенай Вырвічам, амаль што Парысам? А расплачваецца зноў хітрамудры Адысей-Бутрым…

Пранціш адагнаў здрадлівыя думкі. Усё адно Гагарын не згадзіўся б на абмен, і скончылася б той самай крывёй. Але зламаўся б лёс Дамінікі, а ў Пранціша зараз не паблісквала б на пальцы гэтага пярсцёнка са смарагдам, знойдзенага ў куфэрках Багінскіх… Сам ён надзеў на палец нявесты свой уласны, фамільны, з гербам «Гіпацэнтаўр», з якім не расставаўся. Пярсцёнак для пальчыка мастачкі быў завялікі, боўтаўся… Трэба замовіць, каб звузілі… Калі, вядома, уладальніца захоча і надалей насіць сціплае старажытнае ўпрыгожванне, якое сагравалі пальцы пакаленняў Вырвічаў.