Людмила Рублевская: Скокі смерці

Яны круціліся ў вар’яцкім карагодзе вакол ратушы ўжо дзясятую гадзіну. Неба зрабілася чырвоным, як распаленае жалеза. Цяжкі дым вогнішчаў, якімі адпалохвалі пошасьць, слаўся па бруку, нібыта душы, што дарэмна праглі перад сьмерцю апошняга прычасьця, не хацелі пакідаць зямлю...

— Ю-ры, Ю-ры, па-ра-туй!.. Ю-ры, Ю-ры, па-ра-туй!..

Выкрыкі былі ўжо мала падобныя да чалавечых. Анэта адчувала, што з яе надарваных грудзей выходзіць толькі хрыплы сьвіст. У моманты прасьвятленьня ўсьведамлялася, якія халодныя рукі ў тых, хто побач: справа – худы і сьветлы, як трысьнёг, мніх-мінарыт, у бурым плашчы са сьпічастым каптуром; зьлева – сівагаловы мечнік Лаўрын, у якога нядаўна памерла ўся сям’я… І ў таго, і ў другога далоні – як ільдзяныя абцугі. Нібыта цябе трымае сама сьмерць… А хіба ня так? Нехта паспрабаў вырваць Анэту з людскога кола… Голас Богуша гучаў зусім побач:

—Ачніся! У імя Госпада! Пайшлі дадому!

Не, ня ў змозе чалавечай спыніць гэтыя скокі… Імчаць, імчаць па коле… Але яна ня можа… Ня можа больш… Упасьці… Стаць зямлёй… Пылам пад чужымі нагамі…

На царкоўнай званіцы ўдарыў звон – няўмольна-ўладарна. І карагод закруціўся з новай сілай.

—Ю-ры! Ю-ры! Па-ра-туй!

Пошасьць прыйшла ў Старавежск з восеньскім ветрам, перавітым сівым павуціньнем, з горкім пахам верасу, і як павуцінкі бабінага лета, паляцелі лёсы ў невядомы вырай, пакідаючы жывым адчай збуцьвелай лістоты. Спыняліся млыны, пераставалі стукаць молаты кавалёў, абміналі горад шаноўныя купцы, і тыя, хто застаўся жывы, ня мелі чым прывязаць душу да цела... Вялікі князь абяцаў дапамогу. За гэта горад мусіў расплаціцца часткай волі. Але пра старавежцаў суседзі нездарма казалі: «Хоць лоб медны, але ж мур каменны», ды яшчэ пляткарылі, як старавежцы сеялі ваўчыныя зубы вакол студні, каб вырасьлі пакрытыя поўсьцю воі, ці пра тое, што ў падзямельлях гарадскіх цякуць мядовыя крыніцы, і што кожны старавежац умее апоўначы шапкай злавіць чырвоную мятлушку, каб смажыць блінцы на яе незгасальным агні. Пасланцы Вялікага князя атрымалі «гарбуза». Ды, пакуль яны ўгаворвалі ўпартых месьцічаў прымірыцца з князем, сталася яшчэ горш – за пошасьцю пачаўся шал... Карагод сьмерці.

Біскуп, дасланы ў Старавежск Вялікім князем, спалохана і трохі грэбліва назіраў з вакна ратушы за шаленцамі, трымаючы ля носу ладанку з зёлкамі.

— Прасьвяты Божа, што рабіць? Палова магістрату скача… Настаяцель храма! Цэлы дзень сядзім тут, як у аблозе… Можа, паслаць варту – спыніць іх?

— Бескарысна,— Гервасі Бернацоні, лекар Вялікага князя, што прыехаў разам з біскупам, абыякава скрывіў тонкія вусны. —Я бачыў падобнае шмат разоў. У Фларэнцыі гэта называецца скокі сьвятога Гюі. У Эльзасе – скокі сьвятога Віта. У Кёльне шаленцы зьвярталіся да сьвятога Ёгана… Тутэйшыя, ліцьвіны, заклікаюць сьвятога Юр’я… Я называю гэта скокамі сьмерці. Звычайна такое здараецца, калі пошасьць забірае больш за палову жыхароў места.

Адна з жанчын шалёнага карагоду ўпала. Двое сьмельчакоў з варты падбеглі і адцягнулі кабету — яна была нібыта спруцянелая, толькі ногі ў зьбітых да дзірак кабцях усё яшчэ тузаліся, усё яшчэ працягвалі сьмяротны танец, ды з вуснаў, на якіх засохла шэрая ад пылу пена, вылятаў ціхі хрып:

— Ю-у-у-ры-ы…

— Божы праклён…— пакорліва прашаптаў біскуп. Бернацоні скептычна паціснуў плячыма.

— Хто кажа — праклён, хто – наадварот… — лекар прымружыў чорныя жорсткія вочы, углядаючыся ў рух на пляцы. – Дзьвесьце гадоў таму маленькі пастух з Клоэ пачуў голас з неба і павёў тысячы дзяцей у крыжовы паход, адваёўваць Сьвятую зямлю… Яны гэтаксама скакалі і крычалі, прарокавалі і круціліся да зьнямогі. А папа іх блаславіў, як абранцаў Божых.

— Дзеці – бязьвінныя істоты,— важка прамовіў біскуп. – Яны бліжэй да анёлаў, чымся мы, грэшнікі… Сьвяты Дух часьцей гаворыць праз іх.

Бернацоні паківаў галавой і прамовіў з перабольшанай ветлівасьцю:

— Праўда, мне нехта расказваў, тых блаславёных вашым папам дзетак генуэзскія купцы пагрузілі на караблі і завезьлі на турэцкія рынкі рабоў.

Біскуп зразумеў прыхаваную насьмешку, але змаўчаў. Адкрыта пярэчыць Гервасію Бернацоні не наважыўся б ніхто: усе ведалі, што пры Вялікім князі ён больш чым лекар – таемны дарадца. Зьявіўся пры двары яшчэ тады, калі князь зьвязаўся з ерэтыкамі-гусітамі і нават пляменьніка паслаў па чэшскую карону… Тады й панаехала розных – мніхаў-раскольнікаў, худых, як бізун, з фанатычна палаючымі вачыма, вучоных шарлатанаў са зьмяінымі ўсьмешкамі… Прага ўяўлялася біскупу вялікім Бабілонам. Бернацоні шмат гадоў жыў у тым вяртэпе, і чым займаўся, добраму хрысьціяніну лепш ня ведаць. Лекар сапраўды ён выдатны. І тлумач дзіўны, мабыць, нават на мове латафагаў гаворыць…