Людмила Рублевская - Авантуры Пранціша Вырвіча, здрадніка і канфедэрата

— Я веру ў твой геній, Баўтрамей Лёднік! Ты справішся! Ты ж не хочаш, каб загінуў у пакутах твой сябрук пан Вырвіч, дый сам хочаш вярнуцца да сям’і? Вось і прыдумай, як вам дыхаць у бліжэйшыя суткі. Абсталяванне для цябе падрыхтавалі. Прыдумаеш — усё, што натварылі, будзе забытае, і кароль вас шчодра ўзнагародзіць. А каб вы не намагаліся ўсплысці раней часу — дык механізм усплыцця адключаны, і дзверы звонку замацуем.

Тут абыходзіліся тым жа метадам, якім суровыя бацькі вучаць дзяцей плаваць, кідаючы ў ваду. Калі дзіця не слабое — выплыве.

Светлавокі жаўнер, падобны да рыбіны, зачыніў за выпрабавальнікамі круглыя дзверы са злавесным скрыгатам, як вечка труны, і нат выраз твару ў яго быў, як у прафесійнага трунара: з лёгкім фальшывым спачуваннем. Лодка загайдалася Харонавым чоўнам — бэлькі дасталі, і жалезную пасудзіну пацягнулі ўніз цыстэрны, загадзя напоўненыя вадой. Гэтак труну павольна апускаюць на пасах у глыбокую магілу. Дзесьці наверсе грымеў, раскручваючыся, ланцуг.

Змей па-вар’яцку марудна пагружаўся і пагружаўся, так што Вырвічу на нейкі час падалося, што яны патрапілі ў тую бяздонную расколіну, пра якую казаў Пфальцман. І так і будуць заглыбляцца, пакуль анёлы не ўструбяць, і не прачнецца ў нетрах акіяна вялізны змей Ёрмунганд, сын бога Локі і валатоўны, і ад ягоных рухаў выплюхнуцца воды і затопяць сушу, і пойдуць жывыя на апошні суд… І падымецца з бездані акіяна карабель Нагльфар, створаны цалкам з пазногцяў памерлых…

І раптам лодка скаланулася ад глухога ўдару, змей перастаў пагойдвацца… Ясна, леглі на дно. Колькі ж над імі сажняў чорнай вады? Два сажані? Тры? Усе пяць?

Лёднік запаліў прымацаваную да столі адмысловую швейцарскую алейную лямпу, падобную да шкляной трубкі, з пустым унутры кнотам — найноўшае вынаходніцтва, якое адно й мусіла змагацца з пякельнай цемрай. Вырвіч пастараўся выкінуць з галавы скандынаўскую жудасць пра Ёрмунгандаў ды Нагльфараў, пачутую ў Манпелье ад аднаго нарвежскага карабельнага доктара.

За маленькімі круглымі вокнамі — кожнае ў дзве далоні — спляталіся, як у блёкаце, чорна-зялёна-юлёвыя цені… Пранцішу падалося, што ў адно з акенцаў зазірае празрысты твар Раіны Міхалішыўны, і яе светла-зялёныя русалчыны вочы глядзяць з нетутэйшай тугою, а тонкія пальцы гладзяць шкло…

Вырвіч страсянуў галавой — не да твару шляхціцу ў час смяротнай небяспекі відзежамі паглынацца… Дзейнічаць трэба! Але Лёднік, заміж таго, каб штось рабіць, стамлёна асунуўся на падлогу, абапершыся спінай аб кляты апарат для выпрацоўкі кіслароду, з адчаем стукнуў кулаком у жалезную падлогу і вылаяўся на лаціне.

— Я ж казаў, пан Вырвіч, што прыношу тым, хто побач, адны няшчасці… Ну навошта ты дзесяць год таму па дарозе на Валожын купіў мяне за шэлег! Усё з-за мяне… І ў Манпелье ты ледзь не загінуў, і цяпер тут апынуўся… Вось у падобныя моманты я востра шкадую, чаму бацька мала біў мяне па галаве, так, што не адбіў мазгі, і я заміж сумленнай працы гарбара ўдарыўся ў навуку, і цяпер усім ды кожнаму карціць мяне скарыстаць!

Лёднік зноў стукнуў кулаком у падлогу, так, што падалося, зараз праб’е. А што — Чорны Доктар здатны на ўсялякія штукарствы.

— Навалач! Невукі! — гэта ўжо, відаць, на адрас падскарбія ды Пфальцмана. — Нават калі я адладжу апарат для выпрацоўкі кіслароду — гэта нас не выратуе…

— Чаму? — пракаўтнуў сліну Пранціш.

Лёднік, сціскаючы ў руцэ медальён з пасмачкамі валасоў сямейных, адказаў роўным, як дошка для труны, голасам:

— Таму што за суткі… а дакладней, куды раней, мы задыхнемся ад тых атрутных рэчываў, якія вылучаюцца пры дыханні. А праводзіць хімічныя доследы ў герметычным памяшканні — гэта ўвогуле самазабойства!

Але Вырвіч герба Гіпацэнтаўр, чые продкі біліся з тэўтонцамі пад Грунвальдам, з татарамі на Сініх Водах, з туркамі пад Хоцінам і з маскоўцамі пад Воршай, не мог проста так здацца і чакаць смерці! Вунь з полацкіх сутарэнняў выбраліся — а тут усяго некалькі метраў вады. Праўда, халоднай, што пачынала ўжо адчувацца. Недарэмна ім кінулі ў карабель футры… А амаль усё астатняе месца займала начынне, перанесенае з лабараторыі. Нават стосы кніг паклалі… Даследуй, не хачу.

Пранціш абшарыў карабель, спрабуючы знайсці месца, адкуль можна выслізнуць… Дарэмна. Вокны малыя, дзверы надзейна закаркаваныя, сцены не праб’еш — дый хутчэй патонеш, чым выплывеш… Падважнік помпы, якая мусіла адкачваць з цыстэрнаў ваду, увогуле адкруцілі ды вынеслі. Спробы зрушыць з месца механізм, які кіраваў вёсламі, прынеслі яшчэ адно невясёлае адкрыццё — тыя, хто пасылаў сюды шпегаў, прадбачылі, што яны могуць паспрабаваць разгайдаць човен, неяк сплысці… Так што вёслы былі замацаваныя дзесьці звонку. Надзея на гарматы таксама растала: хто ж пакіне падазроным асобам магчымасць стрэліць? Карацей, яны з Лёднікам сядзелі бездапаможныя, як жукі ў слоіку.