Уладзімір Дамашэвіч - Месяц у Раі, або Аддай сэрца людзям

I вось араты Юрка прыехаў, распрог каня, унеслі плуг, бо воз застаўся на вуліцы, заязджаць у двор ён не захацеў.

Гаспадар паставіў каня ў плуг, адмераў лейцы, прывязаўшы іх да ручак плуга.

— Ну, паехалі, — сказаў ён каню, і той паслухмяна крануўся з месца. Конь быў каштанай масці, рослы і мажны, ёмкі.

Янка вадзіў каня, той ішоў хутка, дыхаў з натугаю, але не спыняўся на паўбаразны, цягнуў да канца — да павароту. Такіх коней Янка любіў — за іх сілу, за цягавітасць, і гэтая любоў у ім жыла з малых гадоў, і ён памятае толькі аднаго каня, які быў у яго бацькі — Сівага, не такога рослага, як гэты Каштаны, але таксама цягавітага і рухавага. У вайну, як ішоў фронт на Захад, як немцы ўцякалі, Сівага ўзялі пад сядло савецкія салдаты, а замест яго пакінулі таксама сівую маладую кабылку...

Разаралі хутка, мо не прайшло і гадзіны. Бульба аказалася сярэдняя, не разгонішся, але для маткі на зіму хопіць, калі не аддасць палову Альбіне. Хоць ад такое яны могуць адмовіцца — вось каб трохі большая...

Памагала выбіраць суседка, ужо ў гадах жанчына. Цікавы тып чалавека з простым, як не стандартным выглядам твару — як часам малююць вяскоўца, рабацягу, даярку. Але адчувалася, што яна асоба мо нават чулая і спагадлівая, нягледзячы на яе каструбаватую знешнасць.

Бульбу выбралі хутка, засталося разараць толькі міжраддзе, але Юрка абяцаў зайсці па абедзе.

Так яно і было: Юрка прыехаў па абедзе, скончыў разорваць яшчэ хутчэй, чым першую палову. Што значыць добры пачатак! Юрка ўжо вывеў каня на вуліцу, запрагаў, маці падышла да яго — нібы вынесла плату за работу, але не хацела, каб тут былі нейкія сведкі, чужыя вочы, а тут якраз Янка выносіць плуг, ставіць яго на воз, бразгае, грыміць жалезам.

— Ну што табе тут трэба, Янка? Скрозь ты свой нос усунеш! — як на малога, амаль закрычала на яго маці.

— Ды я вось толькі плуг паставіў — і ўсё, носа майго тут не будзе, — прымірэнча сказаў Янка, хоць яму хацелася смяяцца ад такое матчынай строгасці, хутчэй паказное: хто ў хаце гаспадар? А мо проста такі ўжо ў яе характар: ставіць усіх на месца, патрабаваць — яе! — парадку?

Бо ўжо праз некалькі хвілін яны заспрачаліся, куды лепей ссыпаць бульбу: пад яблыняю ці ў адрыну? Маці казала насіць у адрыну, а Янка — пад яблыню, хай лепш прасыхае на сонцы, праветрываецца. Урэшце маці згадзілася — хай прасыхае. А потым ужо яе трэба пераносіць у склеп, дзе прыбрана месца, і гэта ўжо Янкаў клопат...

У сем гадзін схадзілі на возера, закрываць сезон, як сказала Рагнеда. Вада ўжо стала халаднаватаю, але купацца яшчэ можна. Янка паплаваў, змыў працоўны пот і адразу адчуў сябе памаладзелым. Рагнеда гэтым разам увайшла ў ваду да каленяў, але тут жа выскачыла, заскакала па траве, нібы яна ўступіла ў які кіпень.

— Ой, як ты толькі можаш цярпець — падзівілася яна з Янкі.

— Я й не такое магу сцярпець, шаноўная пані Жаркоўская.

— Ты так мяне нязвыкла называеш, Янка, што мяне ажно пранізала. Нешта як бы варухнулася ў душы даўно забытае, нібы я не малая дзяўчынка, а вось такая, як цяпер, усё разумею, усё ведаю, усё маю... Вельмі-вельмі дзіўны момант...

Выцершыся, апрануўшыся і абуўшыся, яны пайшлі не на шырокую дарогу, а сцежкаю — на Замчышча, праз вал. Адгэтуль, з вала, адкрываўся велічны малюнак на рэчку і дарогу, абсаджаную таполямі, а за імі рассцілаўся луг. Таполі здалёк здаваліся маленькімі зялёнымі копамі ці стажкамі. Пастух унізе гнаў кароў, яны адгэтуль, зверху, здаваліся козамі. А другі дзядзька ўзганяў на вал спутанага каня, шэрага, у яблыкі. Спачатку конь як бы ленаваўся ўзбірацца ўгару, а потым разагнаўся і пайшоў скакаць на пад’ём па дыяганалі, нібы які горны ахалцекінец — яму ўжо не прывыкаць.

Было падобна на тое, што яны глядзяць нямое кіно. Вось дзядзька гоніць гусей. Але гоніць — не тое слова. Ён ідзе першы з лазінаю ў руцэ, а штук сем гусей ішлі за ім, як за маткаю, не парушаючы строю. А дру­гая чарада гусей, большая, мо штук дзесяць ці болей, вярталася з папаскі самастойна. Тут ужо гусак вёў чараду — ішоў першы важна, павольна, пакрыкваючы і азіраючыся, а ў канцы выцягнутай у лінію чарады чыкіляла вялікая шэрая гусь з падбрушшам да самай зямлі. Ля выхаду на дарогу гусь адстала — вядома, кульгае — і гусак-важак даў каманду свайму войску паскубці травы, і гусі з дружным гергятаннем узяліся за работу. Шэрая гусь іх дагнала — і гусак зноў стаў першы, падаў голас, і яны ўсе сваім парадкам выцягнуліся ў нітку і рушылі за важаком.

— Ты ведаеш, Яначка, — парушыла маўчанне Рагнеда, — як я гляджу вось на такія малюнкі, у мяне слёзы на вочы просяцца. Якое ўсё простае, бясхітраснае, а якое яно наша, роднае, блізкае сэрцу, яго нельга забыць і прамяняць яго ні на што нельга...