Уладзімір Дамашэвіч - Месяц у Раі, або Аддай сэрца людзям

На другое была курачка са смажанай бульбаю і кіслым гурком. Янка еў з апетытам, ён і праўда добра прагаладаўся.

— Ведаеце, пасля такога полудня я ўжо непрацаздольны, — сказаў ён, нібы напрошваўся, каб яму больш не дадалі ніякае работы.

— Чуеш, мама, не кармі яго так смачна, бо тады з яго нікудышны работнік.

— Як што якое, я на падножны корм перайду, — змірыўся Янка. — У садзе цяпер не прападзеш з голаду.

Маці толькі ўсміхалася, не ўступаючы ў гутарку, а потым сказала:

— А як той Напалеон гаварыў: дарога да сэрца салдата ляжыць праз жывот. Здаецца, і да сэрца мужчыны ўвогуле. Так што ты, Рагнеда, не забы­вай, як трэба трымаць мужа на кручку.

— Ці на кароткім павадку, — падхапі ў Янка. — Тыя ж французы даюць параду жонкам, як трымаць мужа, каб ён адчуваў сябе вольным чалавекам: адпускаць павадок, з кароткага рабіць доўгім.

Збіліся на французскую тэму — і пайшло! Маці стала ўспамінаць свой інстытут у Полацку, урокі французскай мовы, французскай кухні, моды, паводзін, розных рытуалаў — каб цяпер так вучылі ў школах дзяўчынак! Нездарма матку запрашалі ў школу, яна ўжо была на пенсіі, каб дапамагла прыняць гасцей з Індыі, бо гэта не так проста, як здаецца збоку. I ёй пасля вельмі дзякавалі, бо прыём прайшоў на высокім узроўні, госці былі задаволены.

Па абедзе Янку адправілі ў краму па хлеб, неяк выйшаў увесь запас. Цяпер хлеба колькі хочаш, не тое, што тыдзень назад — канец жніўня, збожжа сабрана, абмалочана, змолата, спечана. Любата!

Зайшоў яшчэ ў прадуктовую краму, купіў малака, смятаны, цукру. Трэба было зазірнуць у кіёск, купіць газетаў, але махнуў рукою — адпачну ад прэсы, ды і што там вельмі вычытаеш?

Пакуль Янка быў у горадзе, да іх заходзіў дырэктар школы і сказаў, чаму сёння да іх не прыехаў араты. Аказваецца, зламаўся плуг, а другі ўжо быў зломаны, вось ён іх і павёз у рамонт. Абяцаў, што будзе заўтра зранку. А ў дырэктара школы, сказала маці, вялікае гора — нядаўна загінуў яго малодшы брат, утануў у нейкім там вадасховішчы. Ды і на іхнім возеры топяцца людзі, за лета патанула ўжо некалькі чалавек, асабліва п’яныя.

Не паспеў Янка агледзецца, што рабіць, за што ўзяцца, як зайшоў той малады мужчына з чырвонаю папкаю для яго, — усе звесткі пра хлопцаў-падпольшчыкаў. Селі за «круглы стол» у садзе, Янка пагартаў паперы, a іх было шмат. Але з матэрыялаў у чырвонай папцы нічога не возьмеш. Вось, напрыклад, Іван Ліс, вучыўся ў Саматканавіцкай школе, камсамолец, уступіў у падпольную групу, удзельнічаў у некалькіх аперацыях — пашкоджанне тэлеграфнай сувязі, аварыя на чыгунцы, яшчэ нешта, потым арышт, допыты, расстрэл... I так амаль усе, хто тут пералічаны. A іх жа неяк трэба ажывіць, каб яны заварушыліся, загаварылі, сталі нешта рабіць, — адным словам, сталі жыць і змагацца. А потым — апошнія дні, гадзіны, хвіліны... Усё гэта няпроста, ой, як няпроста! Але паспрабаваць трэба — рашыў для сябе Янка, хай застанецца хоць добрая памяць пра хлопцаў, якія склалі галовы на самым пачатку. Ім было цяжка, бо пачыналі на голым месцы, ніякага вопыту. Першым заўсёды цяжка...

— Дык што, зямляча, будзем старацца нешта зрабіць? — спытаўся Янка ў інструктара.

— Я думаю, з вашым вопытам мы нешта зробім, — усміхнуўся Казановіч.

— Па руках, — сказаў Янка сур’ёзна. — Вы толькі дайце мне свой адрас. Бо мы хутка ад’язджаем.

Казановіч дастаў з грудное кішэні пінжака картку-візітоўку і ўручыў яе Янку.

— Як што — званіце ці пішыце, — сказаў пры гэтым.

— Ну і добра. Тады я не стану вас затрымліваць. Буду думаць. Бывайце здаровы.

Яны ўсталі з-за століка, Янка правёў госця да весніцаў.

«Мусіць, ты не падумаў, Янка, за што бярэшся, што цябе чакае з гэтым матэрыялам. Ён вельмі цяжкі, ён вельмі балючы. Вось-вось, вельмі балючы. Але і адмаўляцца было — проста грэх. Таго ж Ліса Янка добра ведаў, разам вучыліся. Ліс быў старэйшы за Янку, пераростак. Высокі, прыгожы хлопец, вельмі культурны. Ці Паляшчук, яшчэ адзін з падпольшчыкаў — яго, Янкаў, далёкі сваяк, вучыўся ў Нясвіжы...»

За думкамі, за клопатамі дзень прайшоў непрыкметна. А калі што муляе, то і не спіцца. Янка ўстаў рана, пайшоў на размінку з касою, а тут і сняданне. Толькі скончылі, як прыйшоў чаканы араты, мажны мужчына, былы вучань Янкавай цешчы Раісы Сцяпанаўны, як ён яе назваў, а яна яго — Юркам. Ён зайшоў разведаць, што і як, агледзеў, дзе тая бульба і колькі яе, абяцаў зараз прыехаць.

Рагнеда пайшла да суседкі папрасіць, каб памагла — і тая згадзілася, абяцала прыйсці, як толькі ўбачыць, што Юрка прыехаў — з яе акна ўсё добра відаць.