Уладзімір Дамашэвіч - Месяц у Раі, або Аддай сэрца людзям

— Мы адразу хадзілі ў музей, даўно збіраліся. А потым былі на могілках, — тлумачыла Рагнеда. — Занялі чаргу і пайшлі.

— Ну няхай у музей, а чаго яшчэ і на могілкі? — здзівілася маці.

— Як чаго? У нас там святыя магілы. У Янкі — яго бацькі, а ў мяне — дзеда і бабкі Мар’і, бацькоў майго бацькі. Хацела б я, каб ты, мамка, там пабыла і пабачыла, як па бабулінай магілцы ходзяць людзі — у прамым сэнсе. Магілка з аднаго боку зарасла травою, пустазеллем, а з другога ўтаптаная, і ніякага следу, бо няма помніка, агароджы. Колькі часу прайшло! — успляснула рукамі Рагнеда. — А ніхто не падумаў паставіць ёй помнік. I бацька жывы быў, і ты, мама, і мы, твае дочкі і зяці — і нічога не зроблена дагэтуль. Проста грэх і сорам!

— Каму сорам, каму грэх? Мне? За што я пастаўлю той помнік? За сваю пенсію? — ужо выходзіла з раўнавагі маці, твар яе рабіўся халодны.

— Не за пенсію, мамачка! Праз год у цябе родзіць сад, можна было сабраць на помнік, каб ты хацела. Але ты беднай палкоўнічысе даеш апошнія свае зберажэнні, сваёй дачушцы Альбіне. Вось прыедуць на машыне, нагрузяцца і паедуць. I што ім да таго, што яны бяруць з саду іх дзядоў?

Пры ўпамінанні Альбіны маці проста перамянілася ў твары, вусны ажно скрывіла сударга, а вочы акругліліся.

— Ты мне не ўказвай, як жыць, што рабіць і каго любіць, — сказа­ла яна сярдзіта. — Хочаш жыць спакойна, дык жыві, а не падабаецца табе тут у мяне — скацеркай дарога. Жыла без вас дагэтуль — пражыву і далей. Бачыш, я помніка не паставіла сваёй свекрыві! А чаму я павінна ставіць? За якія заслугі? — працягнула яна рукі да Рагнеды, нібы просячы літасці.

— За якія? А хоць бы за тыя, што ты тут ужо жывеш у яе хаце — колькі ж гэта? Больш як сорак гадоў! Падумай толькі! I ты лічыш, што яна не заслужыла сабе помніка ад цябе, нейкай там агароджы, хоць бы самае таннае? Калі ты так лічыш, то я не ведаю, што і казаць, — ужо загарэлася Рагнеда, яе панесла ўжо. — I хата гэтая такая ж твая, як і мая...

— Ну навошта такія эмоцыі, гучныя словы? — урэшце ўмяшаўся Янка. — Не трэба абразаў, я вас прашу. Пра ўсё можна гаварыць спакойна і дайсці да згоды. А так мы можам давесці сябе да інфаркту, не дай Бог. Я вас прашу — і вас, мама, і цябе, Рагнеда: не трэба перабольшваць праблемы, яна ёсць, але не такая ўжо вялікая, каб мы яе спакойна не вырашылі.

Янка разумеў, што спрэчка можа перарасці ў сварку паміж маткаю і дачкою, бо ён ужо трохі ведаў іх натуры: маткі, па расказах Рагнеды, а самой Рагнеды — па сумесным, хоць яшчэ і нядоўгім жыцці. Яны абедзве вельмі катэгарычныя, гарачыя і крыўдлівыя, іх можна угнявіць не так сказаным словам, таму ен рашыў перахапіць ініцыятыву:

— Рагнеда, ты дарэмна спяшаешся з помнікам, трэба абгаварыць гэтае пытанне спакойна. Маму нам не трэба турбаваць, у яе хапае і сваіх клопатаў, а мы павінны параіцца з Рагаткінымі, і я лічу, што яны не адмовяцца на нейкія там расходы, бо гэта і іх святы абавязак.

Маці прамаўчала, а Рагнеда не ўтрымалася, каб не кінуць некалькі камянёў у агарод свае сястры Альбіны.

— Ой, не ведаю, ці Альбіна пойдзе на такую ахвяру. Ёй усё нечага не хапае, яна думае толькі, каб накарміць-напаіць сваю сям’ю, а там — хоць трава не расці. Што ёй да помніка бабе Мар’і — ці ён ёсць, ці яго няма.

Цяпер ужо маці не магла стрымацца, каб не абараніць малодшую дачку. Яна ўскіпела, з-пад ілба глянула на Рагнеду.

— Не падлічвай чужыя грошы, дачушка, гэта неэтычна. Ніхто не вінаваты, што ў цябе іх менш, як у іх. У каго варыць лепш галава, той больш і мае. А табе я памагала не менш, чым ёй, табе я і дзяцей пагадавала, бо табе ўсё не было калі, ты ўсё на рабоце прападала, а што ты вельмі мела з тае медсястрынскае зарплаты? Я не пярэчу, помнік трэба паставіць, але ў мяне лішніх грошай няма, хай яна мне даруе, мая свякроў.

— Ой, мама, не будзем падлічваць, каму ты больш гадавала дзяцей — мне ці Альбіне, дзякуй табе за гэта, але таго, што я перажыла, Альбіне і не снілася. А яна мне нават у малым не памагала, нават у дробязях. Памятаю, яны пераехалі з Цюмені ў Мінск, пакуль знайшлі кватэру, жылі ў мяне. Аднойчы Альбіна купіла сетку бананаў, стала карміць сваіх дачушак, а маім хлопцам нават па банане не дала. А потым пасярод ночы будзіць мяне: ратуй, у дзяцей жываты баляць, яны ванітуюць, ты ж медык... Знайшла я ў сябе фталазол, яшчэ нешта, дала дзецям, супакоіліся яны... А туфлі? Ты купіла мне туфлі на дзень нараджэння, яны аказаліся цесныя, я хацела іх прадаць ці памяняць, а Альбіна забрала — і мне хвігу, ёй падышлі...

— Гавары што хочаш, але табе да Альбіны далёка. Ты ўвесь час хочаш яе ачарніць, а ты б лепей у яе жыць павучылася. Яна жыве на адну мужаву зарплату і сям’ю з чатырох душ корміць і апранае. I ў яе хапае. А ў цябе і таго няма, і гэтага, заўсёды я павінна табе дапамагаць, — не стрымалася маці.