Уладзімір Дамашэвіч - Месяц у Раі, або Аддай сэрца людзям

Янка ўзяўся за газеты, але толькі прагледзеў загалоўкі, чытаць не хаце­лася, трэба было адпачыць ад усякай палітыкі, хоць яна лезла ў вушы з усіх бакоў. Добра яшчэ, што ў маткі не было тэлевізара, яна хадзіла глядзець навіны ці які серыял да суседзяў Аляксейчыкаў, у сваёй хаце была толькі радыёкропка. Трывожныя падзеі адбываліся ў Ліване: ізраільскія войскі ўвайшлі ў Бейрут, пачаліся жорсткія вулічныя баі. Палесцінскаму лідэру Арафату ніхто не дапамагае, усе арабы ганебна маўчаць — такое было меркаванне аглядальнікаў.

Але вайна ішла далёка, яна не закранала нашых інтарэсаў, таму адносіны да яе даволі халодныя, і хто пераможа — не надта хвалявала людзей. Мо хіба што палітыкі ламалі галовы хто выйграе, хто прайграе, але гэта быў іхні хлеб. Напэўна, для некаторых было важна, каб перамог той, а не другі бок, мо ад гэтага залежаў іх лёс як палітыкаў, таму яны былі актыўныя, выказвалі свае меркаванні, прыводзілі свае довады. На іх думку, усё вырашалі не маленькія дзяржавы — Ізраіль, Ліван ці яшчэ не дзяржава Палесціна, а тыя, хто стаяў у іх за плячыма, такія, як Злучаныя Штаты і Савецкі Саюз. I чый уплыў там мацнейшы, той і пераможа.

Трэці дзень адпачынку быў трохі падобны да папярэдніх, але былі і свае нюансы. Рагнеда, параіўшыся з маткаю, сказала Янку пашырыць плантацыю трускавак. Ён з прыемнасцю згадзіўся, навастрыў рыдлёўку, ачысціў ад іржы і ўзяўся капаць — дзе перакопваць гатовую глебу, а дзе капаць цаліну. Тут было цяжэй, карані травы і малачаю так моцна ўгрызліся ў зямлю, так спрытна перапляліся, што трэба было вунь як рассякаць-драбіць тыя цагліны, якія адразала рыдлёўка, а потым вытрасаць траву і карэнне, выграбаць іх жалезнымі граблямі, даводзіць да кандыцыі. Потым Рагнеда ці маці будуць садзіць тут флянсы трускавак, якіх шмат разраслося на кожнай старой, ужо ўтравелай градцы, дзе Янка касіў.

Дзіўная істота гэты чалавек! Усё яму трэба, усё яму мала, ёсць смачнае, а хочацца яшчэ смачнейшага. Ці не на гэтым трымаецца прагрэс? Нехта недзе сказаў пра мільянера, які не стамляецца множыць свае мільёны, што, калі ён скажа сабе: хопіць! — дык лічы, што ён памёр. Так і кожны чалавек шараговы, звычайны, калі ён скажа: больш не буду сеяць, малаціць, хадзіць на працу, — значыць, спыніўся прагрэс, чалавек і чалавецтва дэградуе, вяртаецца да пячоры, з якое выйшла дзякуючы таму, што трэба было карміць сям’ю — мо тады сям’і яшчэ і не было, — трэба было карміць тых, хто заставаўся ў той пячоры, хто паліў вечны агонь, нешта гатаваў, карміў тых, што ішлі на паляванне, на здабычу новых і новых сродкаў для свайго пражытку.

Кожны чалавек, кожная жывая душа дбае перш за ўсё пра сябе, а потым — пра тых, хто яму родны, хто блізкі, ад каго залежыць у нейкай меры і яго ўласнае жыццё. Бывае, што ён клапоціцца толькі пра сябе, і больш ні пра каго, ён ужо як бы адгароджваецца, адколваецца ад грамадства, лічыць, што яно яму не патрэбна, як не патрэбна і дзяржава, якая хоча яшчэ ўварваць сабе ад яго лішні кавалак, нібы яна такая бедная, што без таго кавалка не зможа існаваць, а ён такі багаты, што гатовы раскідацца лішнім кавалкам. Ды няма ў яго лішняга! У яго толькі тое, што на ім, толькі тое, што сёння ён з’есць, а што будзе заўтра — ён не ведае. Але мо такая сітуацыя з чалавекам — як выключэнне?

А вось узяць Рагнедзіну матку. У яе ўсё ёсць: хата, пенсія, сад-агарод. Бракуе ўжо толькі здароўя, няма далягляду — блізіцца фініш. А яна яшчэ вунь як казырыцца: я тут гаспадыня, не люблю, калі што робіцца не па-мойму, я сама і г.д. У яе няма крытычнага погляду на ўсю тую сітуацыю, у якой яна апынулася. Хай бы сказала: і добра, што вы хочаце тут жыць пасля пенсіі, якраз і мяне дагледзіце, не буду гібець адна, нібы ў мяне няма сваіх дзяцей. Калі ласка, пераязджайце! Хоць сёння!

Але не, і не блізка! У яе ёсць свае меркаванні, свае планы. Рагнеда для яе не тая фігура, галоўная для яе — малодшая, Альбіна. Для яе яна жыла і жыве цяпер, яе лічыць сваёю апорай. Але якая яна апора, калі толькі бярэ? Дагледзіць на старасці гадоў? Яшчэ пабачым...

Урэшце, што Янку да яе меркаванняў, да яе прэтэнзіяў і жаданняў? Хай усім сваім яна распараджаецца сама, гэта яе законнае права. Яго толькі здзіўляе, чаму ў яе дочкі такія розныя, такія непадобныя, такія па-рознаму блізкія сваёй матцы? Ці не таму, што яны жылі і нават раслі ў розных умовах? Малодшая пры матцы, любімая дачушка, старэйшая — больш пры бацьку, як падчарка, а не родная дачка.

Не хочацца верыць, што Рагнеда кіруецца толькі сваім інтарэсам, жадаючы перабрацца сюды жыць. Яна думае перш за ўсё пра матку: яна будзе не адна, яна будзе пад апекай свае дачкі, яна будзе дагледжана, і накорм­лена, і абагрэта. А матка — у Янкі такое ўражанне — думае: «Нешта вы мяне раптам убачылі, нешта вас я зацікавіла. Ці не мае соткі, сад-агарод, ці не мой дом вас больш зацікавіў? Дарэмна, даражэнькія! Усё гэта не для вас, не вам яно свеціць. У мяне вунь любімая дачушка Альбіна, яна мяне дагледзіць, яна ад мяне атрымае ўсё тое, што я сёння маю... А вы пажывіце тут месяц ці болей, хто вам не дае? Сёе-тое паможаце, не задарма будзеце мой хлеб есці, я такога не люблю. А работкі ў мяне для вас знойдзецца — і мужчынскай, і жаночай...»