Gore Vidal - Stworzenie Świata

– Więc Śariputrę naprawdę uważa się za… świętego?

– O tak! Co do króla Prasenadźita, to można mieć pewne wątpliwości, ale żadnych co do Śariputry. Po Buddzie on najbliższy jest oświecenia ze wszystkich ludzi. A poza tym stworzył zakon. To on ułożył przepisy dla mnichów. A teraz on i Ananda zbierają wszystkie słowa, jakie kiedykolwiek wypowiedział Budda.

– Czy oni je zapisują?

– Ależ nie. Po cóż mieliby to robić?

– No tak, po cóż. – W owym czasie uważałem, że każde zapisane święte słowo traci swą moc. Wierzyłem, że słowa Mądrego Pana powinny żyć nie spisane na wołowej skórze, lecz utrwalone w umysłach ludzi prawdziwie wierzących. Niestety, nie umiałem wytłumaczyć tego moim kuzynom w Baktrii, którzy przejęli od Greków manię zapisywania wszystkiego.

Demokryt uważa, że pierwszymi religijnymi tekstami były teksty egipskie. Kto to może wiedzieć? Kogo to obchodzi? Uważam nadal, że zapisywanie hymnów i świętych legend musi pomniejszać religijne uczucia. Oczywiście że nie ma nic bardziej magicznego niż opowieści religijne, przykazania lub modlitwy cytowane z pamięci, tak jak nie ma nic bardziej dojmującego niż ludzki głos recytujący słowa Prawdy. Zmieniłem się jednakże z biegiem lat. Dzisiaj chciałbym mieć pełny zapis słów mojego dziadka z tej prostej przyczyny, że jeżeli my, żyjący świadkowie, tego nie zrobimy, to uczynią to inni, i prawdziwy Zoroaster zniknie pod stertą iluminowanych skór wołowych.

Bez żadnej ceremonii dołączył do nas na dachu przystojny mężczyzna lat około czterdziestu. Miał na sobie pełną zbroję i w ręku hełm, który wyglądał jak zrobiony ze złota.

Książę Dźeta padł na kolana. Ja przykląkłem na jednym kolanie, słusznie przypuszczając, że to Wirudhaka, następca tronu.

Wirudhaka szybko wprowadził swobodną atmosferę. Łaskawym gestem wskazał nam miejsca na łożu.

– Jutro spotkamy się oficjalnie, panie pośle. Ale sądzę, że będzie nam przyjemniej poznać się ze sobą w ten sposób, u naszego wspólnego przyjaciela.

Zgodziłem się z tym w imieniu Wielkiego Króla. Obserwowałem księcia kątem oka. Nurtowały mnie trzy pytania. Czy myślał o ojcobójstwie? A jeżeli tak, czy mu się zamysł uda? I co to będzie oznaczało dla Persji?

Nieświadom moich mrocznych myśli Wirudhaka zadał mi kilka inteligentnych pytań dotyczących Persji. Poza Bimbisarą był to pierwszy Indus wysokiej rangi zdający sobie sprawę z potęgi Wielkiego Króla.

– Pod wieloma względami – rzekł – Dariusz zdaje się być bliski ideałowi od dawna zapowiadanego władcy świata.

– My, książę, uważamy że on jest władcą świata. – Niebo straciło już wszelki kolor. Nocne ptaki wznosiły się, potem nurkowały w dół. Powietrze pachniało deszczem.

– A czy ten świat nie powinien obejmować Kosali? I republik? Magadhy? I południa Indii? I zaplecza tych gór? – Wskazał wysokie, ciemne Himalaje. – Tam leży Państwo Środka, świat większy od Persji i wszystkich krajów zachodnich razem wziętych. Czy Państwo Środka nie powinno podlegać władcy świata?

– Oni podobno uważają, że mają własnego władcę świata – powiedziałem taktownie.

Wirudhaka potrząsnął głową.

– W Państwie Środka jest wiele królestw. Lecz brak monarchy, który by je połączył.

– Monarchy czy boga? – zapytał książę Dźeta. – Wydaje mi się, że prawdziwy władca świata powinien być bardzo podobny do boga.

– Myślałem, że wy, buddyści, jesteście ateistami. – Wirudhaka roześmiał się, by podkreślić, że mówi serio.

– My uznajemy wszystkich bogów. Są dla nas nieodzowną częścią kosmicznego pejzażu. – Książę Dźeta był pogodny. – Oczywiście, Budda ich nie czci. Oczywiście, bogowie czczą Buddę.

– Trzymam się z dala od tych spraw – powiedział Wirudhaka. – Mnie interesuje tylko jedno. Kosala. – Zwrócił się do mnie. – Mamy wiele własnych problemów.

– Któreż królestwo ich nie ma, książę.

– Niektóre mają ich mniej, inne więcej. Bimbisara uważa się teraz za władcę świata. Byłeś przy ofierze z konia. A więc widziałeś. I słyszałeś.

– Lecz nie mogę powiedzieć, że wszystko zrozumiałem. Przecież całe królestwo Bimbisary nie jest ani tak wielkie, ani bogate jak satrapia Wielkiego Króla w Lidii. – Moją polityką było od początku budzenie w Indusach szacunku, ale nie straszenie ich. Nie wiem, czy robiłem to skutecznie. – A Lidia to zaledwie jedna z dwudziestu satrapii.

– Możliwe – odparł Wirudhaka. – Lecz w tej części świata tylko dolina Indusu podlega Persji i ta… satrapia leży daleko od Kosali. Wasz król musi także wiedzieć, że nigdy nie przegraliśmy wojny. Oto co nas niepokoi: Bimbisara uważa się za władcę świata. Ale ofiara z konia się nie udała. Miał nadzieję, że zdobędzie Benares. To się nie powiodło. Teraz mój kuzyn Adźataśatru tworzy armię, co oznacza, że gdy tylko skończy się pora deszczowa, przekroczy Ganges, i znajdziemy się w stanie wojny.

– O ile wiem – czułem się jak człowiek płynący pod wodą – książę Adźataśatru obawia się tylko republik.

– Obawia się ich tak jak i my, a więc wcale – powiedział Wirudhaka ostro. – Atak zostanie skierowany nie na republiki, lecz na nas. My oczywiście wygramy.

– Oczywiście, książę. – Wiedziałem, że za chwilę zwróci się do mnie z prośbą.

– Persja panuje w dolinie Indusu.

– Ale jak powiedziałeś, panie, przed chwilą, indyjska satrapia leży daleko od Kosali.

Obróciłem słowa Wirudhaki przeciwko niemu. Nie dał się jednak zbić z tropu.

– W suchej porze roku pół tysiąca mil to nie tak strasznie daleko.

Podczas gdy rozmawialiśmy, otuliła nas bezksiężycowa noc, a nasze bezcielesne głosy mieszały się z głosami od strony rzeki, płynącej daleko w dole. W pewnej chwili w rozmowie zapanowała przerwa i poczułem nagle, że nas nie ma. Czyżby to była nirwana?

Lecz Wirudhaka przywołał mnie do rzeczywistości. Jak na indyjskiego księcia mówił bezpośrednio. Oświadczył, że pragnie przymierza z Persją przeciwko królestwu Magadhy. Kiedy zapytałem, jakie korzyści będzie miała Persja z takiej ugody, książę zalał mnie potokiem słów.

– My kontrolujemy drogę lądową do Chin. Mamy monopol na handel jedwabiem. U nas krzyżują się wszystkie ważniejsze szlaki prowadzące na najdalszy Wschód i z powrotem. Importujemy rubiny i nefryt z Birmy. Przez nasze terytorium możecie dotrzeć do południowych Indii nie tylko drogą lądową, lecz także wodną, skoro tylko odzyskamy port w Ćampie. – Wyliczył jeszcze wiele rodzajów plusów. A potem powiedział mi dokładnie, ile będzie potrzebował wojska, kiedy i w jakich miejscach. Przemówienie Wirudhaki zostało starannie przygotowane.

Podczas gdy książę mówił, próbowałem sobie wyobrazić minę Dariusza słuchającego mej opowieści o bogactwach zgromadzonych na placu karawan w Śrawasti. Mogłem sobie również wyobrazić, co pomyśli, kiedy się dowie, że książę pragnie zawrzeć sojusz z Persją. Nareszcie mieliśmy wspaniały pretekst do podboju całych Indii. Kosala powita perską armię. Potem Magadha zostanie zmiażdżona i Kosala bez trudu wchłonięta.

Dariusz był mistrzem delikatnej sztuki przyłączania cudzych królestw. Każdy perski uczeń znał już wtedy na pamięć słynne przemówienie Cyrusa do Medów: „Poddając się uratowaliście sobie życie. W przyszłości, jeżeli będziecie postępować tak samo, nie stanie wam się nic złego, tyle że nie będzie wami rządził ten, kto rządził wami dotychczas. Lecz zostaniecie we własnych domach, będziecie uprawiać własną ziemię…”