Gore Vidal - Stworzenie Świata

– Sądziłem, że mandat przypaść może jedynie Synowi Nieba, władcy Królestwa Środka.

– Dawniej my też tak myśleliśmy. Obecnie jedak zaczynamy zdawać sobie sprawę z ogromu świata poza Czterema Morzami. Ja zaś podejrzewam zgoła, że jesteśmy drobnym ziarenkiem, w wielkiej stodole. W każdym razie uważam za dobry znak, że znowu Niebo udziela mandatu, nawet jeśli daje go barbarzyńcom w dalekich krajach.

– Może – zdobyłem się na zuchwałość – otrzyma go i książę państwa Lu.

– Może… lub kto inny. – Służący przyniósł nam jajka, które trzymano pod ziemią przez kilka lat. Jedliśmy je malutkimi łyżeczkami. Zalatywały delikatnie pleśnią. Później w Suzie i w Halikarnasie często zakopywałem jajka, ale po prostu gniły. Albo gleba chińska różni się od naszej, albo Chińczycy przyrządzają je w jakiś tajemny sposób.

Baron pilnował, żebym odpowiadał na więcej pytań, niż ich zadawałem. Był nienasycenie ciekaw krajów zachodu. W ogóle był wszystkiego ciekaw. Jak Grek.

Gdy ośmieliłem się spytać go o wyniki wieczornych wróżb ze skorupy żółwia, potrząsnął głową.

– Nie wolno mi o tym mówić. Wybacz mi, proszę. – Lecz domyśliłem się z tonu jego głosu, że wróżby były nadzwyczaj pomyślne. – Zazwyczaj nasze stosunki z C’i układają się dobrze. Ale kiedy udzielili schronienia księciu Czao, człowiekowi niedobremu, niestety, między naszymi królestwami wytworzyło się pewne napięcie. Uważaliśmy, że brzydko postępują dając schronienie naszemu wrogowi tak blisko Kamiennych Wrót, gdzie mógł stworzyć punkt zborny dla wszelkiego rodzaju malkontentów. Zaprotestowaliśmy. Lecz stary władca C’i był uparty. I lubił intrygi. Toteż popierał roszczenia naszego poprzedniego księcia. – Baron westchnął cicho i czknął głośno. – Na szczęście, zgodnie z naturalnym biegiem rzeczy, książę Czao umarł. Potem stosunki między Lu a C’i układały się dobrze. Tak przynajmniej sądziliśmy. Później jednak… Och, żyjemy w niesłychanie ciekawych czasach! – Chińczycy używają określenia „ciekawy” mniej więcej tak, jak Grecy określenia „katastrofalny”. – Książę Ting został następcą swego brata Czao i memu niegodnemu dziadkowi kazano objąć urząd kanclerza; zadanie, do którego był równie mało zdolny i którego nie chciał tak samo jak ja. – Oto jak wyrażają się wielcy panowie w Chinach; trochę tak jak eunuchowie szykujący się do splądrowania haremowej spiżarni. – Kiedy mój dziadek umarł, jeden z jego sekretarzy, niejaki Jang Huo, przywłaszczył sobie tytuł kanclerza. Ponieważ był zaledwie rycerzem, popełnił rzecz wysoce niewłaściwą. Och, wielce to nas rozgoryczyło. – Baron odłożył łyżeczkę. Obaj przysłuchiwaliśmy się, jak pracuje jego pokrętny umysł. Potem przyniesiono nam suszone morele. Ze wszystkich owoców ten jest w Chinach najbardziej ceniony. Nigdy nie lubiłem moreli. Ale wszystko, czym częstował mnie dyktator, spożywałem z wyraźnie okazywaną przyjemnością.

Jak zwykle nie od barona K’anga, lecz od innych dowiedziałem się, jaka była prawdziwa natura owej wielkiej goryczy. Jang Huo zagarnął rządy. Przez trzy lata sprawował władzę dyktatora. Jak wielu nieprawych władców cieszył się ogromną popularnością wśród prostego ludu Próbował nawet zawrzeć z księciem przymierze przeciw trzem magnackim rodzinom – Służę księciu Ting jako jego pierwszy minister – mawiał – po to, by dynastia Czou zdołała odzyskać należną jej supremację w Lu. Gdy to się stanie, mandat Nieba otrzyma nasz książę, dziedzic boskiego księcia Tana.

Książę Ting miał dość rozsądku, żeby zachować możliwie największy dystans między sobą a uzurpatorem. Dystans w dosłownym znaczeniu tego słowa, książę nieustannie polował. Przyjeżdżał do stolicy tylko wtedy, kiedy musiał zwracać się do swoich przodków. Przyznaję, że na jego miejscu sprzymierzyłbym się z Jang Huo. Razem mogli zniszczyć możnowładców Ale książę był bojaźliwy. I nie miał dość wyobraźni ani rozumu, żeby widzieć siebie w roli prawdziwego monarchy. Od pięciu pokoleń jego rodzina uznawała dominację trzech rodów. Jeździł więc na polowania.

W końcu Jang Huo przeciągnął strunę Próbował zabić ojca barona K’anga. Teraz siły rodziny Ci skupiły się wokół przywódcy klanu i Jang Huo uciekł do C’i z pokaźną częścią skarbu państwowego. Władze Lu zwróciły się o wydanie buntownika wraz z ukradzionym majątkiem. Gdy prośbę pominięto milczeniem, pogorszyły się stosunki między Lu a C’i.

Baron zapewnił mnie, że nawet w tej chwili Jang Huo knuje plany powrotu, żeby, jak mówił, ustanowić „Czou na wschodzie”, to znaczy przywrócić władzę pierwotnego niebiańskiego cesarza. Jang Huo niewątpliwie miał wielki dar perswazji. Na pewno zyskał licznych potajemnych wielbicieli w Lu, zwłaszcza wśród zwolenników tak zwanych tradycyjnych obyczajów. O ile wiem, nigdy nie wrócił. Rodzina Ci jest zbyt potężna, a baron K’ang jest – lub był – zbyt inteligentny i groźny. Kiedy poznałem barona, zajmował stanowisko kanclerza od ośmiu lat. Lecz nawet będąc absolutnym dyktatorem nadal obawiał się Jang Huo. Przeraził go tez niedawny bunt jednego z najzdolniejszych dowódców, strażnika zamku Pi.

Odkąd rozpadło się cesarstwo Czou, magnaci budowali sobie fortece; początkowo miały one zapewniać obronę przez rozbójnikami i wrogim wojskiem. Ale z czasem fortece stały się widomą, zewnętrzną oznaką rodowej potęgi. Przez małżeństwa, zdrady, gwałtowne bunty każdy ród usiłuje zdobyć jak najwięcej twierdz. Ród Ci włada obecnie największą ich liczbą, toteż rządzi milionem ludzi w chwiejnym sojuszu ze swymi rywalami – rodami Meng i Szu. Książę oczywiście nie ma fortec. W istocie nie posiada niczego, prócz swego pałacu, na którego utrzymanie nigdy nie starcza mu pieniędzy. Jang Huo obiecywał to wszystko zmienić, mówił nawet o zburzeniu zamków Ci Podejrzewam, że wcale nie próba zamordowania starego barona, lecz groźba wisząca nad fortecami doprowadziła do jego upadku.

Kilkanaście lat przed moim przybyciem do Lu strażnik zamku Pi zbuntował się przeciw swoim panom z rodu Ci. Przez pięć lat utrzymywał się w twierdzy. W końcu musiał zrezygnować z dalszej walki i poszukać schronienia w C’i. Nie było tajemnicą, że baron K’ang uważa go za głównego sprawcę wojny między Lu i C’i, nawet jeśli zdaniem innych zaszczyt ten należy przypisać Jang Huo. W każdym razie strażnik sprytnie ustawił się jako jeszcze jeden poplecznik rodziny książęcej. On także chciał przywrócić „Czou na wschodzie”.

Baron napomknął o rewolcie. Jak zwykle nie mówił wprost:

– Jest wyraźnie wolą Nieba, ażeby nie dane nam było żyć w całkowitym spokoju. A przecież błagamy Niebiosa i odprawiamy wszelkie tradycyjne obrzędy. Niestety, mamy. nieprzyjaciół na północy… – Baron przerwał, by sprawdzić, czy pojąłem aluzję. Owszem, pojąłem. C’i leży na północ od Lu, a określenie „na północy” oznacza także niebiańskiego cesarza. – Znasz, widzę, nasze zwyczaje. Miałem, rzecz jasna, na myśli C’i, gdzie udzielają schronienia naszym wrogom. Nie mogę zrozumieć, dlaczego. My nigdy nie przyjęliśmy ani jednego przeciwnika ich władzy. Trudno ludzi zrozumieć, nieprawdaż?

Zgodziłem się. Prawdę mówiąc, zawsze uważałem, że nie jest to trudne. Ludzie dbają wyłącznie o własne interesy. Z drugiej strony, sposób, w jaki próbują interpretować czy objaśniać takie sprawy, jak powiedzmy, stworzenie świata, jest dla mnie często zagadkowy.

Siedząc z baronem w słabo oświetlonym pomieszczeniu przy subtelnej muzyce, która powietrze wokół nas wypełniała raczej jak pogłos niż dźwięk, wiedziałem, że zamierza się mną posłużyć. We właściwy sobie okrężny sposób poddaje mnie próbie. Jak gdyby podgrzewał wewnętrzną stronę skorupy żółwia, aby móc odczytać tajemniczy zapis, który ukaże się na posmarowanej krwią powierzchni. Milczałem – jak skorupa żółwia.