Вячеслав Адамчик: Чужая бацькаўшчына

Аўдавеў Улас Корсак даўно, але браць у хату новую гаспадыню не хацеў: ужо дзеўкаю была Алеся — яна абмывала i абшывала мужчын. I ўсё было добра, покуль удома сядзела Алеся, а выйшла замуж — адразу перавярнулася гаспадарка — нiдзе парадку няма: нi ў полi, нi ў хаце. I Корсак узяў гадаванку.

А Хрысця спрытная кругом была — i да гуляў, i да работы, i хараством удалася: валасы густыя, рудаватыя, твар чысты, белы, нос дробны i рот свежы, як у дзiцяцi. Iншаму маладому мужчыну быў iнтарэс як бы няўзнак паглядзець ды пагаварыць з маладою дзеўкаю. I ён сядзеў да тае пары, покуль не прыбягала жонка i, стукнуўшы ў акно, крычала глуха з надворка:

— Снедаць iдзi, каб ты карчом сеў!

Селявiк нехаця, упiраючыся рукамi ў каленi, уставаў з парога, гаварыў, што вот жонка гудзе, як калаўротак, што пасядзець не дасць, i браўся за клямку.

Управiўшыся дома, перад полуднем збiралiся дзяўчаты: прыносiлi абвязаныя хусткамi праснiцы з тоўстаю кудзеляю — iхнiя калаўроткi стаялi ў Корсакавай хаце яшчэ з учарашняе ранiцы. Але прадзiва не было — дзень перад калядамi малы, як у зайца хвост, а на шарай гадзiне прыходзiлi хлопцы, падсаджвалiся да кудзельнiц, неўпрыкметку скiдалi з калаўроткаў шнуры, адбiралi лёгкiя i голыя яшчэ верацёны, а як з куткоў вылазiў i блытаўся пад нагамi рэдзенькiм растрэсеным пачассем мяккi поцемак, бралi каторую за рукi i цягнулi за плiту на ложак. У хаце стаяў сыты рогат давольных хлопцаў i востры, тонкi крык дзявок. Чэз, налiваўся слепатою сiнi вечар, у хаце гусла, хоць ты бяры яе навобмацак, цемната. Ужо было не пазнаць у твар чалавека, хiба толькi па росце, калi ён устане, цi па носе, калi ён паверне яго напроцi акна. Ружаватым агнём пыхкалi i тлелi папяросы. Дзяўчаты сядзелi без работы, паставiўшы ў кут праснiцы i пазатыкаўшы за кудзелю верацёны, i з iмi ўжо дзеразавалiся хлопцы.

У хаце яшчэ ўсё не запальвалi лямпу. Цiш мяшалася з цемнатою. I толькi чуваць было, як некаторыя з дзявок пацiхеньку прасiлiся ў хлопца:

— Ах, божа, пусцi! Цi чуеш, пусцi…

А потым, лiпка прыстаўшы, ляснула рука, мусiць, па чужой.

— Каб ты не даждаў! — раптам закляла i падхапiлася з ложка дзеўка.

Але вось нехта шлупаўся ў сенях, вобмацкам шукаючы клямку, адчыняў дзверы i ставiў з прыходу вядро — поўнае, бо чуваць было, як глухавата дзынкнуў аб яго вочап.

— А чаму ж лямпу не запалiце? — спытаўся ў цемнаце i грукнуў, зачыняючы дзверы, стары Корсак. Ён ужо, мусiць, накармiў скацiну.

Аднекуль з кутка выйшла Хрысця. Напроцi акна было вiдаць, што ў яе раскалмацiлiся нiзка падрэзаныя валасы. Падступiўшыся, зняла лямпу i панесла пад акно — выцiраць закуранае шкло i падлiваць газу.

Зарыпелi ложкi — дзеўкi церабiлiся ў хлопцаў з рук.

Жмурачыся ад лямпы i кругом сябе абгладжваючы сукенкi, беглi да сваiх праснiц: брыдка ж прыйсцi дахаты з пустою шпуляю цi голым верацяном.

Iзноў пачыналi рыпець панажы ў калаўротках, фыркалi, ганяючы вецер, шпулi, мiгцелi колы, зноў круцiлiся, спадаючы да зямлi, верацёны, i белыя ад слiны i абшморганыя нiткай пальцы ўсё скублi i скублi, торгаючы, шары дым кудзелi.

Самым прыцемкам, разапрэлыя, з рагамi поту на шчоках, каля вушэй, у хату яшчэ ўвальвалiся дзецi — адразу цэлаю плоймаю. Цяжка саплi i аддыхвалiся, збiўшыся каля парога i хаваючыся адно за аднаго, каб не пазналi.

Але хто-небудзь з хлопцаў, болей зухаваты, спадцiшка расшпiльваў папругу, вышморгваючы яе з порткаў.

— А вас хто клiкаў? — пытаўся ён i складваў у дзве столкi папругу.

Учуўшы, як дзынкае спронжка, дзецi хлынулi назад, у сенi, i, зачапiўшыся за парог, пападалi адно на аднаго — i тут ужо па iхнiх спiнах, як па мяшках з мякiнаю, вухкала папруга.

Падхапiўшыся i не зачынiўшы дзвярэй, дзецi ўцякалi на двор i адтуль, ужо зманваючыся, рагаталi. Толькi той, па кiм сцебанула, быдта гарачым жалезам апякла шыю, папруга, адышоўшыся ўбок, мацаў балячае месца i цiха, каб нiхто не чуў, плакаў.

А давольны кавалер стаяў на парозе, падпяразваў, падтрасаючы, порткi i яшчэ страшыў, мусiць, каб чулi дзяўчаты:

— Я це пакажу!

Дзяўчаты, сцiшыўшыся, маўчалi, пэўна думаючы, што i сам ён не надта далёка адышоўся ад такiх, бо цi даўно на вечарынках сыпаў на падлогу бубкi з палыну: калi iх разатруць, расшаруюць, гуляючы, — у хаце аж не дыхнуць ад гаркаты, як ад атруты.

А тая з дзявок, што надоечы, мусiць, сварылася з iм, раптам крыкнула, не ўтрываўшы:

— Хату зачыняй!

Па нагах з сяней цягнула холадам.

— Пачакай, хай порткi падцягне, а то звалiлiся, пэўна, — азваўся нехта з хлопцаў з-за белае высокае плiты.

— I праўда духата, учадзець можна, — агрызнуўся зухаваты, але дзверы зачынiў.