Вячеслав Адамчик - Чужая бацькаўшчына

У драўляным раскрытым куфэрку, перакладзеныя злямцаванаю ватай, блiшчалi, адбiваючы скупы агоньчык лямпы, пералiвалiся, як мыльныя бурбалкi на растапыранай саломiнцы, шкляныя шары.

Елак у Верасаве нiхто не ставiў. Захавалiся ў Корсакаў гэтыя зiхатлiвыя цацкi яшчэ ад немцаў, што тры гады стаялi ў Верасаве, павыганяўшы з хатаў людзей i адгарадзiўшыся калючым дротам. У Корсакавай хаце жыў ганарысты, з падкручанымi рыжымi вусамi вахмiстр — Корсак тады, зрабiўшы печ i прарэзаўшы ў сцяне невялiкае аконца, перабраўся ў падпаветку. Ён, гэты вусаты вахмiстр, i прывёз шкляныя шарыкi. Нават аднаго разу паклiкаў у хату Уласа Корсака i, запрасiўшы прысесцi каля прыбранае елачкi, пачаставаў ромам, потым, паказваючы на новую, усланую ўжо iмi, немцамi, падлогу, падымаў палец угору: «О, культура! Пан будзе помнiць». I на адыход яшчэ сыпаў у кiшэнь гасцiнцаў: чакалядных, укручаных у прыгожыя паперачкi цукерак для кiндэр — Алесi было тады гадкоў пяць. Астатнi год ён нават не паспеў паставiць елкi — выбралiся немцы неяк перад калядамi, забраўшы ў Корсака пабеганую ўжо цялушачку, пакiдаючы ў хаце, нiбы як плату, бочку квашаных зялёных памiдораў, драўляныя, выдзеўбаныя з асовага палена шлэбы ды вялiкую кардонную скрынку з гэтымi шклянымi цацкамi. Адбiўшы ў бочцы днiшча, Корсак пакаштаваў солены памiдор, плюючыся i не ведаючы, што гэта за паскудства, вывернуў iх на сметнiк, а дубовую бочку забраў — хiба знойдзеш лепшую салiць гуркi цi квасiць капусту. Пакiнуў для дзяцей i гэтыя хрусткiя, нямоцныя, як шкарлупка ад яйца, шкляныя цацкi.

Некалi з iмi важдалася Алеся, нават яшчэ на вяршок чырвоную зорку прыкупiла.

Пасля ўжо, прыйшоўшы ў гадаванкi, з гэтымi, трохi перабiтымi, парасколванымi, а дзе ўжо збоку i дупляванымi шарамi цацкалася Хрысця. Сёння ўдзень папрасiла, каб Змiтрык схадзiў у лес i высек невялiкую, але круглую з усiх бакоў елачку. I цяпер, няўзнак сашморгваючы з вачэй, нiбы ганяючы абрыдлую асу, пасмачку цёмна-русявых, што адсвечвалi золатам, валасоў, прывязвала да шарыкаў нiтачкi, перакусваючы iх зубамi.

Змiтрык, унурыўшыся пры стале каля нiзкае, звешанае на доўгiм дроце лямпы i разгарнуўшы тоненькi часопiс «Мора», што надоечы разам з газетамi купiў у Дварчанах на пошце, разглядаў цешынскiя здымкi: на iх было вiдаць, як на засыпаным букецiкамi бруку невялiчкага чэшскага гарадка на белых конях ехаў кавалерыйскi аркестр, роўна трымаючы строй i нiзка насунуўшы на вочы каскi, iшла польская пяхота. Маладыя салдаты, стараючыся, высока паднiмалi i выцягвалi туга абкручаныя ў абмоткi ногi.

— Во ён сядзiць, цацачкi ў кнiгах разглядае! — Мiця ўчуў над сабою нейкi зменены, як здушаны, бацькаў голас. Сумеўшыся, азiрнуўся. Бацька стаяў над iм, трымаючы перад сабою ахапак порсткага сухога сена — з-за незачыненых дзвярэй у хату сiвымi клубкамi кацiўся калючы настылы сiвер. — Пры такiх гаспадарах пажар i сюды дойдзе.

— Якi пажар?

— Вунь Мiронавыя гараць!

— А што вы кажаце? Няхай крые бог! — Хрысця падхапiлася з лавы. У яе з рук выслiзнуў шарык, з хрустам луснуў аб падлогу, рассыпаючыся i блiшчучы, як серабро.

— О, недалэнга! — Корсак са злосцю кiнуў на стол, на Мiцеў разгорнуты часопiс, няўежнае балотнае сена — асаку, перамешаную з калiвамi троснiку i кветкамi засохлага бабку. Выбег з хаты, нарэшце зачынiўшы за сабою дзверы, загрукаў за сцяною, мусiць, здымаў з крукоў бусак.

Услед за бацькам выскачыў Мiця, але, апомнiўшыся, вярнуўся ў хату, схапiў з калоды вядро, расплюхаў на падлогу ваду.

Хрысця з гарачкi ўсё нiяк не магла знайсцi сваю вялiкую суконную хустку, а потым i замкнуць дзверы — не лавiлася язычком ключа цяжкая жалезная засаўка. Невядома дзеля чаго несучы з сабою гэты доўгi, як шворан, ключ, выскачыла на вулiцу i раптам жахнулася ад страху: у канцы вёскi падымалася, падсвечаная знiзу агнём, цёмна-жоўтая хмара. Там, каля Мiронавых, стаяў крык.

Як ад нiзкага позняга месяца, на чубках мяккiх белых стрэх трапяталiся сполахi рэдзенькай жоўтай яснасцi. Адтуль дыхала нейкаю трывогаю. У суседнiх цёмных вокнах мiльгаў сухi трывожны водсвет.

У канцы вулiцы, збiваючыся са сцежкi i апярэджваючы адзiн аднаго, беглi людзi. Пазвоньвала i брашчала ў некага пустое вядро.

Хрысця, аж задыхнуўшыся, ускочыла ў вялiкi курган i пабрыла, як па вадзе, абыходзячы старую Такарду i набiраючы ў валёнкi, уступленыя на босую ногу, халоднага, пякучага, як прысак, снегу.

— Така рада, дзеткi, трэба было ж сказаць, я ж пастаранiлася б, — старая абедзвюма рукамi абаперлася на высокi кiй.

— Ой, нiчога, цётка, жыва буду!

— Дзiва што. Ножкi маладыя. А мае во як калкi — нiяк не iдуць.