Вячеслав Адамчик - Чужая бацькаўшчына

А там, пад Дварчанамi, да самых хмар даставала жаўтаватая, сырая яснасць, шнурком пацерак мiгцелi i трапяталiся электрычныя лямпачкi, там, недалёка ад пераезда, дзе Мiця пераходзiў чыгунку, каля помпы, заўсёды соп чорны вялiкi паравоз, пад яго чэравам, мiж рэек, тлеў чырвоным жарам i яшчэ браўся гарэць, пастрэльваў высыпаны з топкi шпур, хадзiў з запаленым квачом машынiст, цюкаў недзе малаточкам па буксах аглядчык: там было вясёла, там, мусiць, нiколi не было страху…

Пасля гэтага Улас Корсак ужо аддаў сына на кватэру да дварчанскага краўца Моўшы — у невялiкую, што прапахла едкаю цыбуляю, атынкаваную хатку.

Недзе з сухое травы, з чорнага быльнiку каля дарогi зафуркала i неяк бокам паляцела, не махаючы растапыранымi, трохi чырванаватымi спаднiзу крыллямi, цяжкая курапатка. Перабiла Мiцевы думкi. Ён глядзеў, як яна, недаляцеўшы да шарых кустоў вербалозу, спускалася за жытам на рудаватым лужку. Упала на траву i скоранька пакiвалася да кустоў, прысадзiстая, драбнейшая за курыцу, высока трымаючы i заварочваючы назад спрытную галоўку.

Ляскала недзе ззаду фурманка, пад коламi звонка хрумсцеў тонкi лёд, што зацягнуў калдобiстыя каляiны. Мiця азiрнуўся: жоўты, з белай лысiнкай на лобе i нiзкiмi персямi конь бег, паднiмаючы цяжкiя, валасатыя каля капытоў ногi, соп параю на тоўстыя цырымбалкi калень, вецер зносiў убок i разганяў сiвую пару.

Мiця саступiў з дарогi. Конь, трасучы дугою i аглоблямi, дабег да лагчынкi, збiўся з нагi i пайшоў лёгкаю ступою.

На возе, у зеленаватым, яшчэ сырым лазовым палукашку, сядзеў чорны, даўно не голены фурман з сiвымi, аж белымi, бровамi. На даўгаваты, з вострымi ноздрамi нос наехала пляскатая кепка, са сцёртага канта брыля вылез жоўты кардон. Мiця пазнаў Радзюка. Некалi з яго сынам, пераросткам ужо, як смяялiся ўсе — «бацькам», даўганосым нездароўчым Ладакам, Мiця вучыўся ў Дварчанскай школе i нават адну зiму, пасля таго, як Мiцю перапалохаў воўк, кватараваў у краўца Моўшы. Разам з салам ды кiлбасамi Радзюк тады прывозiў Ладаку слоiчкi растопленага, што пах нейкiм дзiкiм потам, барсуковага тлушчу.

Мiця здзiвiўся, як змянiўся i саўсiм састарэў, зменшаўшы i ўсохшы, як вырваны з гразi аеравы корч, стары Радзюк. Паўпадалi i зрабiлiся як шкляныя яго сiненькiя вочы.

— Дзень добры, дзядзька, — падыходзячы да воза, гукнуў Мiця.

Радзюк павярнуў голаў, мусiць, скарэй убачыўшы гэтымi сiненькiмi пустымi вочкамi, чым пазнаўшы Мiцю, абыякава спытаў:

— А вы чый будзеце?

— Корсакаў… з Верасава… Хiба не пазналi? — зноў закрычаў Мiця, iдучы поруч з возам i ўзяўшыся за драбiны. — З сынам вашым, з Ладакам, у школе вучыўся разам.

На глыбокiя ў сiняватых ямах вочы не то ад раптоўнага жалю, не то ад ветру набеглi слёзы:

— Нiма майго ўжо Ладака. Памёр… Акраз у самае лета, гарох цвiў.

У Мiцi перад вачыма ўстаў той худы, з паўпаданымi вачыма Ладак, у зрэбнай, жаўтаватай ад лугу сарочцы, зашпiленай на пераломаны недзе качалкай гузiк. Ён заўсёды ляжаў на жалезным нiзенькiм ложку ў абклееным зялёнымi шпалерамi пакойчыку, якi адпусцiў на кватарантаў Моўша, з кнiжкаю ў руках — яму тады ўжо, мусiць, нездаровiлася.

— А вы садзецеся… Тпр-р-р! — Радзюк турзануў да сябе лейцы, прыпыняючы каня i падсоўваючыся на мяккай, засланай радзюжкаю канюшыне. Ад воза пахла яе вялым саладжавым сцяблом. Мiця ўзяўся абедзвюма рукамi за драбiнкi i перакiнуў ногi ў воз.

— А то горна аднаму… Гэта ж як Ладак памiраў, падняў голаў, хацеў, пэўна, нешта сказаць, ды ўжо не мог, толькi сляза выкацiлася, так памёр цiха… А я еду во ды думаю, што гэта ён хацеў сказаць…

Дарога выпаўзла на вузкую, абсаджаную старымi, карэлымi бярэзiнамi шашу. Счарнелыя бярозавыя камлi шырокiмi ручнiкамi абкручвала паскобленая i выбеленая кара. Паабапал шашы пабеглi выкладзеныя ў шнурок каменнi. Воз трасло на чырванаватым бруку: выбiтая калясьмi шаша пасярэдзiне была ўгнутая, як ночвы.

Блiзiлася мястэчка. За карычневымi голымi дрэвамi, дзе чарнелi граковыя гнёзды, за нiзкiм тоўстым мурам з жалезнаю брамаю стаяў чырвоны дварчанскi касцёл, на чарапiчную страху нацерушыўся снег. На чырвонай вежы валтузiлiся i крычалi каўкi. За касцёлам пачыналiся нiзкiя, пабеленыя хаткi, за сухiм частаколам хавалiся чорныя крывыя яблынi.

— А можа, пра зямлю хацеў сказаць? — пляскатая кепка з пераломаным брылём павярнулася да Мiцi. — Зямля каму ж астанецца? Нявестцы — карачу гэтаму — зямлю я не аддам.

— А дзецi ж у Ладака ёсць? — спытаў Мiця.

— А хто ведае, чые гэта дзецi? З парабкам усё круцiлася, можа, ад яго i зняслася, — голас у Радзюка дрыжаў, перабiваўся грукатам калёс. — Ого, яна не дурная. Стой, каб на цябе воўк! — Радзюк раптам пацягнуў да сябе лейцы.