Вячеслав Адамчик - Чужая бацькаўшчына

Рыпнулi дзверы — з пастарунка высунуўся тоўсты, кароткi Гура, вочы яго хавалiся пад шырокiм, як лапата, акутым брылём.

— Пачакай, — падмятаючы на сходах доўгiм шынялём снег, ён спусцiўся з ганка i дагнаў Мiцю за драцяной сеткай. — Паслухай, што я скажу. Да нас болей не пападайся — бо заб’юць. Прападзеш, i не знайся. Ты думаеш сваiмi вершыкамi свет перавярнуць? Не такiя былi да цябе. Згiнулi ў турмах, i след прастыў. Так было спакон веку.

Мiця маўчаў, чуў толькi, як парыпвае пад нагамi крохкi свежы снег. Ад тупой злосцi балелi сцятыя скiвiцы.

Гура зашастаў сваiм доўгiм шынялём — у разрэзе з дробнымi меднымi гузiчкамi заблiшчалi высокiя заднiкi ботаў, — апярэдзiў Мiцю, не азiраючыся, яшчэ гказаў: — Падумай пра ўсё добра.

Не помнячыся, нiбы выгнаная з цёмнага хлява i перапуджаная авечка, Мiця прайшоў завулак, высунуўся на брукаваны пляц, убачыў мешанiну людзей каля яўрэйскiх крамаў, успомнiў, што сёння аўторак — у мястэчку торг, i завярнуў назад. Саромеўся папасцi каму на вочы.

Выйшаў з Дварчан — снег зрадзеў саўсiм. Паяснеў свет. На полуднi жоўкла, як плеўка на тлустым i гарачым малацэ, неба. Там нiяк не магло выбавiцца з навалы хмар сонца.

Кiс i дражджаў на дарозе снег. Пачало адлежыць. Поле абапал дарогi зрабiлася стракатым — з аднаго боку зачарнелiся тлустыя груды раллi, з другога — пучкамi лезла з-пад снегу, дрыжала на ветры рунь. Панурыўся на грудку чорны i недзе мокры лес. Крывая дарога вiлася ў лагчыну да хутара. Бялелiся стрэхi будынкаў. Бярэзiны цяпер выдавалi жоўтымi на белым снезе. Недзе, як пералiваўся, цвiркаў жаваранак. Мiця спынiўся, паслухаў — звiнела яшчэ ўсё ў правым вуху. Забiваючы дых, калола недзе ў паяснiцы. Пякло i сцягвалася гарачынёю вока — засланяючы свет, нейкая цемнаватая плеўка дрыжала перад iм. I нейкая вялiкая пустэча паднiмалася i гарэла ў Мiцевых грудзях. Яго агарнуў жаль да сябе. Няўжо праўда, што ты вось так згiнеш i нiхто не будзе ведаць, чым ты жыў, пра што думаў, што рабiў? Няўжо так было i будзе спакон веку на гэтым свеце? Няўжо Гура кажа праўду?

Дарога ўсунулася ў густы, абсыпаны снегам, нiзкi з берага хвойнiк. Запахла кiслай вiльгаццю. Гарнулася на дарогу сцiшанасць, мяшалася з гэтым нямоцным, як шастанне саломы, шумам лесу. Сыпалася раса з мокрых дрэў, дзяўбла чысты снег. Лускалi, як струкi ў гаросе, дробныя лапкi. Далей ад дарогi, у шчытнiку, цiўкала, як кiвалася, сiнiца.

Ад гэтай сцiшанасцi лесу, гэтага жаласнага цiўкання сiнiцы Мiцю агарнула гаркота, стала няведама чаму шкода сябе. Нешта даўкае, моцна, да вострага болю, сцiснула горла, на вочы набеглi слёзы, i ўсё задрыжала, закалыхалася, як у тумане. I хацелася яшчэ больш плакаць i чуць, як баляць, рэжуць ад слёз вочы. Хацелася плакаць i чуць нейкi жаль да сябе.

На цёмна-зялёных стракатых елках вецер падварушваў абвiслыя лапы; цярушачы расу, з iх спаўзаў звадзянелы снег. Вянкамi цераз дарогу гнулiся маладыя неакрэплыя бярэзiны, на тонкiх камлях ружаватасцю адсвечвала iхняя белая кара. У калдобiнах, як чай, настойвалася нерухомая вада — у ёй гнiло жоўтае дубовае лiсце.

Мiця ўбачыў невысокую, роўную з сабою, прысадзiстую елачку — пад ёю не было снегу, тоўстым пластом блiшчала рудая дробная кастрыца. Ломячы спiною лапы, падлез пад яе. Пякучым холадам насыпалася за каўнер раса, астудзiла шыю. Зрабiлася лёгка i зацiшна. Недзе стараною па верхавiнах цёмных калматых елак iшоў вецер. На тонкiм дубцы асiны круцiўся, прывязаны павучынай, счарнелы лiсток.

Мiцю зрабiлася лёгка, хiлiла на сон. Ён заплюшчыў вочы, думаючы пра сябе, што i ён, як падстрэлены, падбiты звер, шыецца ў зацiшак. Яму опомнiўся iхнi стары, слепаваты сабака — яго нехта абязвечыў, перабiў крыж, i сабака сышоў у поле, ляжаў каля мяжы ў быльнiку. Яму было лягчэй адному мучыцца i адному чакаць смерцi.

Мiця хiлiўся далей да нiзкае калючае елкi i думаў, што яму добра тут, як было, мусiць, добра iхняму абязвечанаму сабаку.

З гумна, з прычыненых на адну палавiну дзвярэй, бухнуў рогат, спудзiў каля парога, на мокрай, зацярушанай саломаю сцежцы, баязлiвых вераб’ёў. Яны косаю грумадкай пырхнулi на стракатую ад снегу, замшэлую страху. Задзiралi галоўкi, пацеркамi вочкаў зiркалi сюды, на зямлю, i, не ўчуўшы нiякай бяды, па адным спускалiся зноў.

Мондрыя падсявалi авёс. Усе тры бабы — сiвыя ад пылу, толькi зубы свяцiлiся, калi яны пачыналi рагатаць, — трымаючы ў руках па рэшаце з аўсом, траслi iх, кружылi, каб высыпаўся з зярнят пясок, ляпалi далонямi па гладкiм жоўтым абечку, нiбы забаўлялiся. Згробшы зверху скружыны, сыпалi чысты авёс у шаснастку — неглыбокi, на два пуды, цабэрак з доўгаю ручкаю, — мералi, колькi ўсяго намалочана.