Вячеслав Адамчик - Чужая бацькаўшчына

Царык хiтравата зiркнуў на Мiцю i махнуў галавою, рассыпаючы на вушы свае доўгiя валасы:

— Ну пакажы сваё.

Гарачым накiпам у Мiцевай душы падвяласа нейкая раптоўная злосць на Царыка, ён ужо нехаця выцягнуў з кiшэнi сшытак.

Царык закурыў, пыхкаючы праз скрыўлены рот дымам i прыжмурваючы адно вока, доўга чытаў. Потым спадылба зiркнуў на Мiцю:

— А гэта тваё? Ты сам склаў?

— Сам, — пацiснуў плячмi Мiця.

— Тады скажу — будзе з цябе толк. Вучыцца толькi трэба, во што табе не далягае.

Ён дацягнуўся рукою да плеценае этажэркi, выняў адтуль тонкую кнiжку: на жаўтлявай папяровай вокладцы востры серп перахапiў жменю жыта з буйнымi цяжкiмi каласамi. Вышай над гэтым сярпом, як раз’еханы плот, расцягнулiся чорныя лiтары: «Калосьсе».

— На, пачытаеш. Знойдзеш тут i мяне, грэшнага. Потым дам Дастаеўскага. Без яго, як без бiблii, душу чалавечую не ведацьмеш.

Царык, зiрнуўшы на Мiцю сваiмi блiшчастымi вочкамi, чмыхнуў у наздраваты нос: — Ты, во, глядзiш на мяне i думаеш, пэўна, — гадкi чалавек, усё страшыць. А я табе, браце мой, скажу — чалавек без страху не жыцьме. Дасi веры цi не, але страх ратуе чалавека. Не адвага, а страх. Во, паслухай. Адна дварчанская маладзiца зiмою пад лёд правалiлася. Знаць баба: лёд яшчэ не акрэп, а ёй заманулася рэчку перайсцi. I што думаеш — правалiлася. Начыста змаглася, а вылезцi не можа. I ўтапiлася б, пэўня. Але якраз пад руку ўспомнiла, што ўдома дзiця грудное асталося. Ад страху — на каго ж яна дзiця пакiдае — у бабы ўжо i сiлы знайшлiся. I што ты думаў, браце мой, вылезла. З астатнiх сiл, але вылезла. Сама ўжо потым здзiвiлася, што каб не гэты страх за дзiця, то i ўтапiлася б. Страх уратаваў. А што думаеш. Я во гляджу — цяперашнi чалавек нiчагутка не баiцца.

Царык выцер далоняй мокрыя губы. Вочы яго раптам асалавелi, зрабiлiся соннымi, як у цяжарнай кабеты, глядзелi недзе далёка ў сябе.

Мiця, сумеўшыся гэтае нечаканае гутаркi, з дзiвам прыглядаўся да яго, душу, як стромы бераг вада, падмывала падазронасць, што Царык жыве адзiн, у нейкiм сваiм дзiкаватым свеце, нешта хоча спасцiгнуць, разабрацца i, пэўна, даўно ва ўсiм зняверыўся.

Царык, як счуўшы Мiцевы думкi, цяжка ўздыхнуў, упёршыся рукамi ў каленi, падняўся з рыпучага тапчана, узiраючыся праз сiняватае акно на двор, дзе раптам загаўкаў тоўстым голасам яго жоўты сабака, прызнаўся:

— Ну, нагаварыў я табе бочку арыштантаў, але ты не зважай — кожны хоча паспавядацца.

Выйшаўшы разам з Мiцем на ганак i ўзiраючыся на карычняваты, голы яшчэ вiшаннiк каля суседняе хаты, папрасiў Мiцю:

— Раз ужо ведаеш, дзе мая хата, то не мiнай, прыходзь. Бо няма тут з кiм пагаварыць. Людзей кругом цябе шмат, а ты адзiн, як палец. Хачу паслухаць маладзейшага. Я ўжо, браце, здаўся, а ў маладыя гады колькi думак перавярнулася. Цяпер гляджу — старасць надыходзiць, а свету не перайначыў. Прыйшлося жыць у такiм, як ест. Ад гэтага адна гарката на душы.

I нiбы схамянуўшыся, дзеля чаго сюды прыходзiў Мiця, згроб за вушы абедзвюма рукамi свае доўгiя, перасыпаныя сiвiзною валасы, нiбы суцешыў яго:

— Вершы няхай паляжаць у мяне. Буду выпадкам у Вiльнi, то зайду ў рэдакцыю i замоўлю слова.

Даўкiм тлумным клубком пераварочвалася ў Мiцевай галаве Царыкава гутарка. I Мiцю раптам зрабiлася шкода гэтага чорнага, як цыган, i няскладнага чалавека.

Царык яшчэ спусцiўся з ганка, топчучы нагамi маладую порсткую траву, дайшоў да веснiкаў, пагладжваючы па галаве жоўтага лянiвага сабаку, махнуў галавою, растрос на вушы доўгiя валасы.

— Так не мiнай, заходзь, раз ведаеш, дзе хата.

Чуючы спiною, што яму ўслед глядзiць Царык, Мiця прыспешыў хаду. На папярочнай брукаванай вулiцы ляскатала фурманка — раструшчаным звонкiм шклом на чужыя платы сыпаўся яе грукат, перабiваў Мiцевы думкi. Абмiнаючы фурманку, высокi хлопец у сiнiм гiмназiсцкiм фрэнчы i круглай фуражцы вёў пад руку дзяўчыну. Напроцi сонца, выбiўшыся з-пад бярэцiка, золатам свiцiлiся яе рыжаватыя валасы. Нешта адарвалася i абамлела ў Мiцевай душы. Яна — Чэся. Мiця ўчуў, як падагнулiся, зрабiлiся не сваiмi ногi. Не ведаючы, куды дзецца з гэтага вузенькага ходнiка, саступiў на брук. Чужы прыглушаны смех нiбы працверазiў яго. Мiця падняў вочы. Дзяўчына была незнаёмая. Нейкi цяжкi камень скацiўся з Мiцевых грудзей, але, яшчэ не ацiхшы, з гарачкi калацiлася сэрца. Азiрнуўшыся, Мiця доўга глядзеў на дзяўчыну — у душы нават затлелася радасць да яе, што яна падобная да Чэсi. I раптам завярнуў за iмi, чуючы нейкую едкую рэўнасць да гiмназiста. Яны скiравалi на Паштовую вулiцу, дайшоўшы да драцянай загарадзi, прыстукнулi жалезнымi з замочкам веснiкамi i схавалiся за iмi. Лёгкiм смуткам у Мiцева сэрца кальнуў гэты скрыгат жалезных веснiкаў.