Вячеслав Адамчик - Чужая бацькаўшчына

— Ага, Корсак.

— Хiба ты не вучышся дзе далей?

— Не, — уздыхнуў Мiця, чуючы за сябе сорам перад Ганкевiчам.

— Так-так. Чловек — то банка на водзе. Але шкода, ты быў здольны, — Ганкевiч пачаў мяшаць беларускiя i польскiя словы.

Ганкевiча ды яшчэ нездароўчага, высушанага сухотамi матэматыка Шкудлярыка ў школе любiлi ўсе, баючыся найбольш маленькага з чорнымi падголенымi вусiкамi географа Жэпку ды тоўстага, з адвiслым падбароддзем, кiраўнiка школы Табеша.

З’яд Жэпка, расказваючы новы урок i дрыгаючы пад сталом худым вострым каленам, спадылба зiркаў на клае касаватым вокам i, счуўшы, як кот, мышыную валтузню на астатняй лаўцы, спадцiшка хватаў на стале крэйду i, прыскалiўшы гэтае злое вока, шпурляў яе з усяе моцы туды ў куток. Шпурляў цэлка — пасля гэтага Рысек Пясэцкi або Костак Камашыла хадзiлi з сiняватажаўтлявым пятняком на лобе. «Я цi покажа цацку з дзюркон», — чмыхаў ён у свае падголеныя вусiкi i паўтараў для «лайдакув», што «Польска ма ЗЗ мiлiоны мешканцув» i што паверхня яе «выносi З88 тысёнцы кiлуметрув квадратовых». Ганкевiч быў iншы — цiхi i ўжо занадта спагадлiвы да таго кутка ў класе, дзе заўсёды драмала, разявiўшы рот, дурнаватая Бася i кручаны, непаслухмяны Рысек рабiў з паперы даўгахвостыя, як перапёлка, аэрапланiкi, пускаючы праз адчынены люфцiк на двор.

Ганкевiч толькi круцiў галавою, даставаў з кiшэнi хустачку i выцiраў свае спацелыя акуляры, сам сабе пасмiхваючыся: «О, пшэцеш, чловек — то банка на водзе». На носе ў яго чырванела выцiснутая дужкаю акуляраў ямка. Зашчамiўшы мiж каленяў футляр, ён i цяпер выняў з кiшэнi хустачку, зняў за адно вушка пазалочаныя акуляры i, жмурачы свае набрынялыя чырвоныя векi, сказаў тое даўнейшае:

— Чловек — то банка на водзе. Невядома, што i як павернецца. Чуў, што кажа Гiтлер?

— Не, — здзiвiўся Мiця.

— Купi свежыя газеты, — Ганкевiч двума пальцамi падсунуў вышай на нос лёгкiя падзалочаныя акуляры. — Няўжо ўсё скончыцца чацвёртым разборам Польшчы? Гiтлер ужо гаворыць, што Гданьск — горад нямецкiх i хоча да немцаў. Will zu Deutshland. Во што робiцца…

Ён пастаяў, угнуўшы голаў, падзёўб носiкам туфля ў землю i цiшком пасунуўся каля плота, сутулячыся i памахваючы чорным абшарканым футлярам.

Каля школы ацiхаў крык дзяцей, там захлёбваўся медзяны званок, — выйшаўшы на ганак, званiў, мусiць, той самы пануры губаты стораж Антак.

Мiнуўшы ўжо ацiхлую школу, Мiця падышоў да доўгае з пачарнелаю дранiцаю хаты. Нiзенькi прычолак ганка падпiралi два гнiлаватыя слупкi. Каля дзвярэй на выплеценым з саломы, стаптаным кружку, скруцiўшыся i паклаўшы на лапы голаў, драмаў жоўты сабака. Мiцю здалося, што нейкая таемнасць iшла ад гэтае старое спарахнелае хаты з чырвонымi аканiцамi, ад перакошанага ганка з вострай, як завязаная ражком хустка, стрэшкаю прычолка.

Пазiраючы на сухое акно, што адлiвала ружаваталiловым шклом, падышоў да ганка, прыпынiўся, не ведаючы, як абысцi сабаку, што ляжаў, выцягнуўшы лапы i ўткнуўшыся мызаю ў цёплую дошку падлогi. А той, як счуўшы, што Мiця яго пабойваецца, выгнуў спiну, лянiва падняўся i, забразгаўшы кiпцюрамi па дошках, спусцiўся з ганка.

Мiця адчынiў фiлянговыя з аблушчанай фарбай дзверы. У нос дыхнула сапрэлаю духатою чужое хаты. Высокая кабета ў цыратовым на выпуклым жываце фартусе ўспляснула рукамi:

— Вой, i сабака вас пусцiў? Каб хоць аказаўся…

— Гэта, мусiць, да мяне, — недзе за дашчанаю перагародкаю зарыпела сухая падлога i адтуль азваўся Царык. — Валет знае, нябось, каго пускаць, каго не.

— Парася можна было б выкармiць, а ты яго даглядаеш, гэтую старую падлу. Ён, мусiць, ужо нiчога не бачыць, — крыкнула туды, за дашчаную перагародку, высокая i нязграбная, як дэба, гаспадыня.

У жоўтай, з адшпiленым каўняром кашулi адтуль высунуўся сам гаспадар i, нiбы не чуючы жонкi, маргнуў Мiцю блiшчастым, як пасля сну, вокам:

— Заходзь, браце, не саромейся.

Па мякенькiм ходнiку, што звычайна выплятаюць з розных абрэзкаў местачковыя краўчыхi, з цемнаватай вузкай кухнi Мiця ўвайшоў у ясны, залiты сонцам пакойчык.

Пры сцяне, дзе вiсеў доўгi кавалачак палатна з вышытым буслом, стаяла ружаватая алехавая калода. На ёй значыўся пляскаты нос i выпуклыя вочы — гаспадар, пэўна, выразаў з яе чалавечую голаў.

— Во, садзiся на майго красналюдка, — паказаў Царык на алехавую калоду i, прымасцiўшыся на тапчан, падняў раскрытую, перавернутую вокладкамi ўверх тоўстую кнiжку. — Дастаеўскага чытаю… «Маладзiк». Повесць, браце, аж дух займае. Во дзе чалавек умеў пiсаць. Але што гаварыць — Расiя. А мы што? Мы нават не ведаем, хто мы. Крэмзаем вершыкi. А каму i дзеля каго? Хто чытацьме? Стаiш, як над абрывам, а з-пад ног у цябе пясок сыплецца. Во тут мне адзiн вучыцель, беларус, недзе з-пад Зэльвы, разгаварыўшыся, кажа: «Я па-беларуску не чытаю…» Ты чуеш, гонар мае, што ён свайго выракся.