Вячеслав Адамчик - Чужая бацькаўшчына

Мiця нiбыта зменшаў, зрабiўся нiчога не варты перад тоўстым, як мянёк, Костакам, якога ў iхнiм сёмым класе нiхто за добрага вучня не лiчыў: ён, здаецца, толькi страляў праз трубачку жалезнай ручкi пражаным гарохам, i з якога пасмехваўся iхнi матэматык: «Седэм лят за быдлэм ходзiл, а

1 яшчэ цёлэк». 1

Сем гадоў за быдлам хадзiў, а яшчэ ўсё цялятка.

Даўкi камяк сцiснуў Мiцю горла, i ён, ужо не могучы вымавiць слова, падаў Костаку руку i скоранька мiнуў воз, каб ужо заплакаць ад раптоўнае зайздрасцi i адначасна злосцi, што той едзе ў нейкi iншы, прыгожы i неспазнаны свет, у навуку, а ён, Мiця, застаецца тут, сярод гэтага абветранага поля на пустой шашы, над якою звесiлi шапатлiвае вецце ў нейкiм спрадвечным аднакавым смутку старыя струпаватыя бярэзiны.

А колькi перадумалася тут, на гэтай выгiнастай, ссыпанай дробнымi каменьчыкамi сцежцы, калi ён, Мiця, быў у апошнiм класе Дварчанскай школы, усё пра яе, пра Чэсю, пра той аплецены дзiкiм бурачковым вiнаградам дамок, што стаяў за роўненькiм пафарбаваным у ясна-нябескi колер плотам, на Школьнай вулiцы, дзе яна жыла, дзе ў бруднай лужыне заўсёды тапталiся, працэджваючы ваду пляскатымi дзюбамi, крыклiвыя гусi, дзе заўсёды пад восень на лiловым бружмелi налiвалiся белыя сакаўныя ягады.

Блiзiлiся Дварчаны, i нешта трывожна-радаснае ахапiла Мiцю, што ён зноў убачыць той дом з сiнiмi аканiцамi, дзе кватаравалi Доўнары, той мiгатлiвы плот, цёмны куст язмiну пры веснiчках, за якiм неяк скоранька, вярнуўшыся са школы, хавалася Чэся, трымаючы ў руцэ скураны партфель з блiскучым замочкам.

Над чорным бляшаным комiнам тартака вяла вiсеў белы каснiк дыму i за чырвоныя вежы касцёла зачапiлася падсвечаным ясным крылом пухкая, набрынялая дажджом хмарка.

Яшчэ змалку Мiця чуў нейкую трапятлiвую вясёласць у душы i нейкi невядома-трывожны страх, калi ён падыходзiў з нябожчыцаю мамаю да касцёла i там за жалезнаю брамаю на мяккай траве сядзелi жабракi, i аднаго з iх, бязногага, з чырвонай лысiнай, Мiця вельмi баяўся: абапiраючыся на дзве доўгiя рукi i трымаючы ў зубах за картонны брыль шапку, дзе жалосна звiнелi дробныя грошы, жабрак падцягваў блiжэй да ходнiка сваё кароткае, падшытае тоўстаю абслiзганаю скурай тулава.

— А во, што гэта за чалавек? — азiраючыся, Мiця цiхенька турзаў мацеру за рукаво.

Мацi нагiналася i, каб нiхто не чуў, шаптала Змiтрыку:

— Дзiвiцца няможна — грэх.

I скоранька цягнула яго ў касцёл, спынiўшыся яшчэ каля худога з аблушчанымi каленьмi пана Язуса, мачыла руку ў медным чайнiку з вадою, жагналася i цалавала ў гэтыя выпетраныя ножкi.

У касцёле Мiцю агортвала новае дзiва, ад глухога кашлю людзей, ад чорных доўгiх сутанаў старэнькiх багамолак, што кленчылi за тоўстымi дубовымi лаўкамi, перабiраючы ў зжоўклых худых руках чорныя пацеркi ружанцаў, ад шапялявага i прыглушанага шэпту малiтваў, ад высокай столi касцёла, ад белых статуэтак, бляску пазалочаных рамак вялiкiх абразоў, ад васковага паху свечак, жалобнага цiхага агоньчыку на iх, ад блiшчастага алтара, дзе зiхацелi, свiцiлiся чырвоным, жоўтым i лiловым шклом вiтражы. I Мiця, ужо забыўшыся пра таго калеку, што трымаў у зубах шапку, прыглядаўся да местачковых паняў у цёмных капялюшках з зялёнымi прыгожымi перынамi, з цёмнымi сетачкамi, што, таемна звiсаючы з капялюшыкаў, хавалi твар, да iхнiх у чорных пальчатках рук, што трымалi тоўсценькiя ў скураных вокладках кнiжкi з ружовымi або залацiстымi кантамi.

I потым, калi варочалiся з касцёла, мацi ўжо сама, прыгадаўшы таго калеку, навучала Мiцю:

— Нiколi не смейся нi з дурнога, нi са сляпога, нi з якога калекi, бо сам такiм станеш.

I Мiцю зноў агортваў нейкi халодны лядовы страх, перад вачыма зноў паўставаў той бязногi жабрак, што iшоў на растапыраных руках, выкiдваючы ўперад сваё кароткае, падшытае тоўстаю выслiзганаю скурай тулава.

Перавалiўшы цераз астатнi перад Дварчанамi грудок, шаша стрымгалоў пабегла ў лагчыну. Разарваўся радок старых карэлых бярэзiн, выраўнялася i тужэй нацягнулася над высокiм берагам канавы ўсыпаная дробнымi каменьчыкамi сцежка, раптам правальваючыся ў глыбокiя, вытачаныя снегавою вадою лёхi. Вееры жоўтага пяску спаўзалi да зялёнай рэдкай рунi — за мастком яшчэ кiсла, трохi ўжо зменшаўшы i пакiнуўшы кругом сябе вянок клейкай тлустай гразi, шырокая лужына. Глыбока ў ёй, перавярнуўшыся вострымi вежамi ўнiз, упiраўся ў сiняе неба касцёл. Гонячы дужкаю хвалю, каля яго вежы вiлася быстрая вадзяная казюрка.

Чорны насаты майстар у сiняй рагатыўцы трамбаваў шашу. Пры сцежцы стаяла тачка з зялёным, недзе нарэзаным пры балотцы, дзярном. На другi бок шашы на сухiм рудаватым грудку каля пасмоленага тэлефоннага слупа, да якога прыхiлiўся новы, з блiшчастымi абадамi i закручанай, як рогi ў барана, руляй, веласiпед, на якiм вiсела палатняная торба з полуднем, сядзелi рамонтнiцыдзяўчаты.