Барыс Пятровіч - Плошча. Гісторыя аднаго каханьня

Калі дагэтуль Марыйка сумнявалася, чый бок узяць, то тут пераканалася: Тацяна мае рацыю… А мо­жа, ёй проста хацелася так думаць, падманваць сябе, пакуль яе не падмануць…

Увогуле ж, у камеры было весела. І Марыйка з задавальненьнем назірала, як разгадваюць крыжаван­кі Маша і Даша, што пасябравалі тут, як гуляюць у шахматы, зробленыя з хлебнага мякішу, Алена са Сьветай. І ўсьміхалася, гледзячы, як Алена махлюе, прычым так, каб бачылі гэта ўсе, апроч Сьветы – іначай, што за інтарэс махляваць. І сьмяялася, калі Сьвета ў чарговы раз абуралася: “Зноў прайгра ю … Блін, а дзе ж мой конь? Ён жа тут вось стаяў”. “Ты яго зяўнула”, – адказвала Алена.

З “Дзёньніка” Марыі Б.

“З дзяцінства не люблю няшчырасьць і хлусьню. І яшчэ – несправядлівасьць. Брат, як старэйшы, ча­сам, падманваў мяне – па-добраму, ня злосна. Але як я абуралася, калі ягоная хлусьня выяўлялася… І ў шко­ле мне цяжка вучыцца было з-за такога характару, і ва універсітэце... А мама кажа ўвогуле: як ты жыць далей будзеш, дурніца? Зразумей і зьмірыся. Хітрэй будзь... А я не магу. І, між іншым, рыса гэтая ў мяне якраз ад мамы. Тая ўсё справядлівасьці хацела дабіцца. Пры камуністах гэта было не лягчэй, чым сёньня. Можа, ад яе, ад мамы, у мяне і нелюбоў да ўсяго пракамуністычнага, што пестуецца ў нашай краіне цяпер, пачынаючы ад чырвона-зялёнага сьця­га і герба з каласкамі, да помнікаў Леніну, Дзяр­жынскаму, параскіданых па гарадах, да назваў вуліцаў… Мама мая з Заходняй Беларусі, яна ста­лела, калі яшчэ сьвежымі былі размовы ў сям’і пра ненавісную калектывізацыю і раскулачваньне, што прыйшлі з “другімі Саветамі”. Словы “хто быў нічым, той стаў усім” з пралетарскага гімну, які так любілі сьпяваць на розных мерапрыемствах, выклікалі ў яе асаблівую няпрыязь...

Мама, я так шмат узяла ў цябе. Таму і не зьдзіў­ляйся, што я цяпер тут, на Акрэсьціна…”.

Раніцай, у шэсьць гадзінаў, іх будзіў гімн, знаёмы з савецкіх часоў: “Мы беларусы, з братняю Русьсю…” Хочаш-няхочаш, а словы гэтыя самі ўсплывалі ў па­­мяці і “напяваліся”… Гімн гэты і да таго ня дужа лю­біла Марыйка, а тут абрыд ён, як горкая рэдзька. Не заў­важыць яго, пераспаць, было немагчыма: ад першых гукаў усе варочаліся на нарах, бурчэлі пракляцьці, а потым драмалі пад навіны да праверкі, на якой трэба было дзяжурнаму адказаць, колькі чалавек у камеры і назвацца паіменна.

Пасьля сьняданку пачыналі размовы. Пра ўсё, без абмежаваньняў. Але самыя цікавыя для Марыйкі, безумоўна, былі пра гісторыю Беларусі – даўнюю і нядаўнюю. Яна не лічыла, што зусім нічога ня ве­дала, але тут пераканалася, што шмат пра што вар­та было б і “паўтарыць”. Да таго ж, аказалася, што васямнаццацігадовыя дзяўчаткі абсалютна ні­чо­га ня ведаюць пра падзеі навейшай беларускай гісторыі. Пра 1991 год, пра 1994, 1995 і 1996-ы. Для іх гэта былі абсалютна цёмныя даты. А калі выкладчыца ўніверсітэту згадала пра Прагу 1968 году і параўнала, хай і не зусім карэктна, ня самі пражскія падзеі, а тых, хто выйшаў у Маскве пратэставаць супраць уводу савецкіх войскаў у Чэхаславакію, з “каліноўцамі”, тут ужо і Марыйка сказала: “Стоп: вось з гэтага моманту – падрабязьней”…

І пачалося ў камеры тое, для чаго і патрэбныя тур­мы маладым “рэвалюцыянерам” – адукацыя і самаадукацыя. Зноў жа са згадкай пра досьвед баль­шавікоў і Леніна – куды ўжо дзенешся ад гэ­та­га… Таму і стаў хохмай нумар адзін у камеры анекдот, вычытаны ў нейкай газетцы: “Ленін павінен застацца ў Маўзалеі як напамін рэктарам, што нельга студэн­таў выключаць з універсітэтаў за палітыку”.

Адзінай “дзяржаўнай” мовай у іхняй “хаце”-краіне – усталявалася беларуская. Нават тыя, хто дагэтуль ніколі слова ня вымавіў на роднай мове, саромеўся ці ня мог пераадолець бар’ер, пачалі, хай і з добрым адсоткам “трасянкі”. Большасьць “на мове” – яшчэ на плошчы загаварылі.

Што было для душы ў іх камеры? Сьпевы. І, вя­дома, “Магутны Божа” гучаў штовечар перад сном. Як гімн гімнаў. Спачатку сьпявала толькі іхняя ка­мера, а потым сталі падхопліваць і іншыя. Чыталі ўголас перададзеныя кнігі, аднак пад цьмяным сьвятлом вочы хутка пачыналі сьлязіцца, хоць і чыталі па чарзе. Тады сталі пераказваць прачытанае раней…

…Так ішлі дні за днямі. І вось ужо заўтра, так, заўт­ра – на волю. Іх выпусьцяць, вядома ж, ноччу, у тры гадзіны. Фармальна выканаюць закон: акурат у тры гадзіны ночы споўніцца роўна дзесяць сутак з часу арышту. Так, толькі фармальна… Бо прычына начных вызваленьняў была простай: ноччу будзе меншы роз­галас і ня так шмат людзей прыйдзе сустракаць вязь­няў. А Марыйка ведала, што “каліноўцаў” з квет­камі і шампанскім па выхадзе сустракаюць дзясяткі людзей. Але, што ёй тыя дзясяткі, галоўнае – яна, нарэшце, убачыць Алеся, якога таксама павінны вы­пусьціць у гэты ж час. І маму. Яна мо ўпершыню ў жыцьці засумавала па маме...