Кастусь Акула: За волю

— Так, окэй. Ці магу цяпер штосьці вас спытаць?

— Калі ласка.

— Адносна працы. Я-ж мушу на сябе зарабіць.

— Гэта ўсё наладзім. Ці ты мяркуеш, што можаш працаваць у якой краме?

— Магу спрабаваць.

— Добра. Заўтра пойдзеш у Трыфты Тоні й там атрымаеш працу. Адна з нашых дзевак, зь якой сяньня пазнаёмішся, табе паможа. Яна там працуе.

— А хто такі той Трыфты Тоні?

— Гэта вялікая ўнівэрсальная крама, уласнасьць Жыда Зэлмана, нашага імігранта. Ён робіць аграмадны бізнэс.

— Добра. А колькі ён плаціць?

— Нешта каля трыццаці пяці на тыдзень для новых, здаецца. Будзеш старацца, заробіш болей.

Дзяўчына маўчала. У бюро капальні ў Балтаве зарабляла больш пяцідзесяці ў тыдзень.

— І гэта, здаецца ўсё, калі няма якіх пытаньняў, — сказаў Капшун.

— Адносна майго пакою. Дзе буду жыць?

— Коля завязе цябе да дзяўчыны, пра якую я ўспамінаў. Зваць яе Ніна Ляскін. Яна нашага паходжаньня, бацькі недзе з Адэсы, ужо ня жывуць. Я пэўны, што вы добра наладзіце супольнае жыцьцё. Заўтра паведамі мяне, як там пойдзе.

— Окэй, Грыша.

Дзяўчына ўстала і ўзяла сваю сумачку.

— Яшчэ адно, пакуль пойдзеце, міс Мак. Раю вам усё тое, пра што мы гаварылі, трымаць пры сабе, — перасьцярог Капшун, адчыняючы дзьверы.

— А як зь Нінай Ляскін?

— Яна — адна з нашых. Што ёй скажаш, мяркуй сама.

— Добра, Грыша.

— Цяпер пачакай тут, а я паклічу Колю.

Неўзабаве ён зьявіўся з-за дзьвярэй із тым самым шустрым, пад вожыка падстрыжаным маладым хлопцам, які сустрэў яе раніцай на чыгуначнай станцыі. Капшун падаў руку.

— Жадаю табе посьпехаў, спадарыня Мак.

На ягоным твары паказалася нешта наводля ўсьмешкі.

— Дзякуй, Грыша. Буду ў кантакце.

Коля ўзяў ейную валізку. Рэшту багажу пакінула на станцыі і мае яго забраць пасьля. Яны спусьціліся па сходах і пайшлі да аўтабуснага прыпынку. Пад захмараным ліпеньскім небам вуліца чмыхала й гула вялізнай хваляй аўтамабіляў у «раш аўр» — сьпешную гадзіну. Гэтак тут назвалі час, калі мільёны людзей рана й вечарам сьпяшаць на працу ці з працы дамоў. Гвалтоўныя рыўкі ветру тузалі маладое лісьцё кляновых прысадаў, замяталі парэпаны цэмант вуліцы і забаўляліся рознакаляровымі сукенкамі жанчынаў.

— Як далёка да Ніны Ляскін?

— Якіх мінут пятнаццаць аўтабусам. Яна жыве каля цэнтру гораду.

Некалі, падаючы заяву для атрыманьня візы на падарожжа ў Савецкі Саюз у групе «рабочых канадыйскіх дэлегатаў», ад Веры Мак запатрабавалі, каб далучыла кароткую аўтабіяграфію. Пасьля цэлае гадзіны, Вера напісала наступнае:

Імя й прозьвішча: Вера Мак.

Дата й месца нараджэньня: 27 сакавіка, 1930 г., Балтава, Антарыё.

Сацыяльнае паходжаньне і ўзгадаваньне: Бацькі — Беларусы, рабочыя. Бацька, што працаваў у капальні мэталаў, прыехаў з маткай у Канаду пару гадоў перад маім нараджэньнем з Заходняй Беларусі. Як мне было сем гадоў, бацьку майго Мікалая паліцыя канадыйская забіла падчас дэманстрацыі беспрацоўных і галодных. Маці мая Юльляна, што была сьветкай таго забойства, мела ўдар сэрца. Яна памерла год пазьней. Як маладая сірата, ад васьмі гадоў узросту я гадавалася ў розных сем’ях.

Адукацыя: Сярэдняя.

Прафэсія: Працавала сакратаркай у Рын Тын і Дэлта мінэральных кампманіях.

Грамадзкая дзейнасьць: На працягу даўгога часу належала й цяпер належу да рабочага клюбу Максіма Горкага ў Балтаве. Брала ўдзел у адукацыйнай, спартовай і грамадзкай працы. Апякавалася дзяцьмі.

Калі-б Веры давялося пісаць абшырней пра сваё дзяцінства, матар’ялу хапіла-бы. Ды як-жа можна адлюстраваць тую бездань, у якой апынулася «ў галодных трыццатых» сірата пад апекай чужых? І што магло замяніць матчыну любоў і апеку? Бесьперапынная галеча пакінула сьлед, а спадчына бацькоў дала пякучую горыч. Вага мінулага спарадзіла недавер і падазронасьць да «пануючай клясы», а побач з гэтым — спачуваньне тым, што ў галечы, імкненьне памагчы ім. Глум, які цярпела з боку некаторых апякуноў, спрычыніўся да пэўнае ізаляцыі. Мусіла, як магла, адмежавацца ад таго, хто рабіў ёй якую крыўду. Назіральная кемлівасьць і выпрабаваньні ў доўгіх гадох між чужых нарадзілі асьцярожнасьць, прадуманыя адносіны да людзей, спагаду да цярпеўшых і крыўджаных.

У гэныя часы галеча эканамічнае дэпрэсіі між новых імігрантаў, што прыехалі з акупаванай Польшчай Заходняй Беларусі, дапаўнялася крывадушнай, у Маскве майстраванай клясава-ненавіснай ядавітай бальшавіцкай прапагандай. І мясцовымі гнёздамі, ці рупарамі такога забойчага яду і хвальшывай інфармацыі «з краіны рабочых і сялянаў» зьявіліся мясцовыя так званыя рабочыя клюбы. У гэтым сэньсе клюб Максіма Горкага ў Балтаве мог служыць копіяй іншых, раськінутых па аграмаднай краіне. Ужо куды пазьней, калі некаторыя, раней адурманеныя «новыя Канадыйцы», пачалі разумець, што «чырвоныя прарокі» пашыралі хвальшывыя пропаведзі крывадушнага тырана з камуністычнага цэнтру, шматлікія ачмурэлыя марксістоўскімі догмамі «прагрэсісты» ўпарта гарлапанілі на барыкадах сваіх «клясавых пазыцыяў». А для малапісьменных, што «ня лезьлі ў палітыку», усе вялікія й малыя палітыканы, свае і чужыя, тварылі не абы якую зьбянтэжанасьць.