Сяргей Календа - На крок назад, на дзень наперад

Гэта неверагоднае адчужэньне, гэта атручвае душу й сэрца, гэтая праца прыніжае й ганьбіць, але адначасова надае моцы й творчага патэнцыялу... бо калі ты здольны быць адным з найлепшых нават тут, гэта пра штосьці кажа.

Кастрычнік 2011

Менск

1.

Бабуля Ніна сядзела за сталом на кухні, на супрацьлеглай сьценцы вісеў уключаны тэлевізар, па якім ішлі навіны, якія ніхто не глядзеў.

— Я нарадзілася пасьля вайны ў сялібе, малая бегала па гародах і палях, толькі пасьпявала кідацца долу, балюча ўдараючыся жыватом, бо, як першы запавет, памятала: калі чуеш, як гудуць самалёты, хутка падай долу, хавайся ў траве... людзі жахаліся ўсяго, нават "кукурузьнікаў", якія апрацоўвалі палі... у нас як было: спачатку жыло шмат яўрэяў, добра было, суседнічалі... але іх зьнішчылі разам зь беларусамі амаль цалкам (бабуля Ніна сядзела на ганку, жвавая, рэзкая, добрая, яна праз усё жыцьцё прайшла такой — мужнай, рашучай, упартай, часта нэрвавалася, часта хутка выходзіла зь сябе; я раней на яе шмат за што крыўдаваў, але ўсе тыя рысы характару, якія належалі ёй, тыя самыя — нэрвовасьць, упартасьць, — належаць таксама й мне)... а сяліба нашая вялікая была, з садам, які распасьціраўся на шмат мэтраў, калі не кілямэтраў, вішні расьлі, яблыні, грушы, сьлівы, чарэшні, алыча... але прыехалі калгасныя машыны, і ў самую пару, калі ўсё на дрэвах сасьпявала, выкарчавалі, зьнішчылі дашчэнту... мама мая так горка плакала, пакутавала, так камуністы адабралі нашую зямлю й параздавалі ўсім, так сяліба стала вёскай... коней у нас шмат было, кароў, коз, таксама ўсё паадбіралі, нас выселілі, цяпер вось тут, дзе гэная хата — новае жыльлё апынулася, у той хаце і згарэў твой прадзед, але мы яе зноў адбудавалі... а потым што... шмат хто імкнуўся да заробку, вось і мяне маладую закінула ў Казахстан, "цаліну падымала", арала, была трактарысткаю, напэўна там бы й засталася, але з грашыма й там цяжка было, дадому карцела, зьбегла я, карацей, нейкім шчасьлівым чынам дадому патрапіла, а потым першы муж, твой дзед, сварыліся мы зь ім шмат, але добры ён быў, разьвяліся, ён памёр маладым... была першаю ў БССР жанчынай-кранаўшчыцаю (яна ўвогуле вылучалася з усіх жанчын, асабліва ў маладосьці, нейкім неверагодным спрытам і часта апыналася здольнаю на большыя справы й "подзьвігі", чым мужчыны)... потым гарбарны завод (о, тыя пахі, заўсёды ў кватэры зьяўляліся нейкія шкуркі — заяц, ласка, бабёр, пахі чагосьці высахлага, застарэлага, зьмяшанага з крывёю альбо вэнджаным мясам... шкуры гэтыя дома былі паўсюль, а ўзімку ператвараліся ў модныя футры... яна тады ў Менску з намі жыла, а потым ізноў вярнулася ў Студзёнкі), а памятаеш, як я раней вершы пісала (памятаю гэтыя вершы — буслы, гаі, дубравы, паляны, грыбы... але яе друкавалі, я часта, калі быў малы, сьмяяўся з гэтае нагоды, так бы мовіць, я ня надта паважаў тыя вершы), а цяпер вось ты пішаш (заўсёды бянтэжыла мяне гэтае параўнаньне, але з маіх продкаў ня толькі яна рабіла ўдала-няўдалыя спробы пісаць, дзед мой па тату пісаў, шмат пісаў, але скончыў жыцьцё самагубствам, маладым яшчэ — трыццаць шэсьць год... з усёй сямʼ — усе спрэс чарнавалосыя, са смуглаю скураю, але падобны менавіта да яго — я, і яшчэ да мамінага бацькі — блакітнавокі, сьветлавалосы, зь белаю скураю, якая ад ціску часта чырванее, а ўсе кажуць — кроў з малаком, лухта, проста ціск скокае...)... а потым зьявіўся другі муж, і я нарадзіла тваіх дзядзьку і цётку... але ўсё ня тое было, не знаходзіла сабе месца, папрацавала я яшчэ на мэтэастанцыі й зьехала зь Менску ў Студзёнкі, і добра пачуваюся, побач цукровы завод, нават аддзел маркетынгу адчынілі, Колька мой (трэці муж) вунь працуе, але халера яго зь ягоным пітвом, сабака (ён цыган, маці ягоная, ёй дзесьці пад дзевяноста год, да гэтага часу жыве ў Сібіры, бацька ягоны памёр, калі ён быў падлеткам, замёрз на паляваньні, ён сам яго, нябожчыка, адшукаў і колькі кілямэтраў на санках празь сьнежную сібірскую прастору вёз дадому... бабуля зь дзедам Колем неяк дзіўна адшукалі адно аднога, ажаніліся, калі ім ужо было амаль па шэсьцьдзесят год, ён бадзяўся па сьвеце, піў, але цяпер у Студзёнках усе яго баяцца — цыган, у яго нібыта ў хляве кулямёт схаваны... вераць сяляне)... ой, ды што распавядаць тут пра маё жыцьцё... ня хочу я, і не пішы пра мяне нічога, я саромеюся (усё, калі яна пачынае так казаць, значыць, нічога больш я не пачую, але нам і гэтага дастаткова... ці не?).

2.

Бабуля Ларыса сядзела ў хаце, старая, але выдатна чула, бачыла без акуляраў, моцная такая, сядзела й глядзела ў акно, за якім была пасаджаная бульба: