Валянцін Акудовіч - Мяне няма - роздумы на руінах чалавека

Здаецца такой высновы зрабіць аніяк нельга, бо я-чалавек ня ёсьць прычынай самога сябе. А калі ня ён прычына самога сябе, то і ягоная патрэба ў самім сабе, па сутнасьці, ня ёсьць уласнай патрэбай, а нейкім апасродкаваным сьледзтвам патрэбы тых прычынаў, якія сваёй наяўнасьцю абумовілі я-чалавеку магчымасьць тут-быцьця.

Навошта я сам сабе зь сябе самога? Нінавошта!

САМ-НАСАМ З ТЫМ, ЧАГО НЯМА

Я-чалавека няма бязь існага. Я-чалавека няма без папярэдняга чалавека.

Я-чалавека няма безь людзей.

Я-чалавек немагчымы ў колькасьці самога сябе. Ён адсутнічае сярод падзеяў адзінкавага ліку. Ён факт зьбегу вялікай колькасьці чыньнікаў і прадстаўляе ня сам сябе, а гэты зьбег гэтых чыньнікаў.

Паспрабуем вымкнуць зь я-чалавека ўсё тое, што звычайна знаходзіць у ім мейсца (нават не кранаючы “біялёгію”), і мы ўбачым, што ад чалавека ў я-чалавеку нічога практычна не застанецца. Выгадаванае зьверам немаўля ў дарослым стане нагадвае нават не першабытнага чалавека, а зьвера. (Рэм, Ромул, Маўглі, Тарзан і да т. п. — гістарычныя і літаратурныя міты, якія цалкам разыходзяцца з шматлікімі рэальнымі фактамі, назапашанымі навукай.)

Я-чалавек не галоўны ў тым, што ён ёсьць і якім ён ёсьць. Болей за тое, сам я-чалавек мае вельмі сьціплае дачыненьне да таго, што ёсьць ім. Цьверджаньні экзістэнцыялістаў, быццам я-чалавек тым ці іншым чынам, але выбірае сябе сярод сваіх магчымасьцяў быць, абапіраецца на ўсё тую ж прытоеную гіпотэзу, што я-чалавек ёсьць як хто і застаецца адно высунуць сваю вэрсію гэтага хто. (Да прыкладу трохі працытуем Сартра: “Чалавек нясе ўвесь цяжар сьвету на сваіх плячах: ён адказвае за сьвет і за самога сябе як пэўны спосаб быцьця... Таму ў жыцьці няма выпадковасьці. Ніводная грамадзкая падзея, раптам узьніклая і абрынутая на мяне, не зьяўляецца звонку: калі я мабілізаваны на вайну, гэта і ёсьць мая вайна, я вінаваты ў ёй, я яе заслугоўваю. Я яе заслугоўваю найперш таму, што мог ўхіліцца ад яе — зрабіцца дэзэртырам ці загубіць сябе. Калі я гэтага не зрабіў, выходзіць, я яе выбраў, стаўся яе саўдзельнікам”.)

Я-чалавек не выбірае сябе, як “пэўны спосаб быцьця”, я-чалавек нічога не выбірае, бо няма каму выбіраць...

Я-чалавек толькі забясьпечвае сабой тое, што ёсьць ім. Забясьпечвае сваім прозьвішчам, сваёй біяграфіяй, сваёй экзістэнцыяй. Забясьпечвае сваёй прысутнасьцю, сваім дзеяньнем, сваім учынкам. Сэксуальным актам ён забясьпечвае працяг роду, сацыяльным учынкам забясьпечвае нарошчваньне а-рэальнасьці. Адным словам, я-чалавек забясьпечвае сабой усё тое, што зафіксавала сябе ў значэньнях я-чалавека, і толькі такім чынам ён забясьпечвае сябе самім сабой.

Пэўна з гэтага можна патлумачыць і факт адсутнасьці патрэбы я-чалавека ў самім сабе. Здавалася б, дзіўна: я-чалавек увесь час толькі тое і робіць, што забясьпечвае сябе самім сабой, аднак пры гэтым ён сам сабе нінавошта не патрэбны, прынамсі гэтая патрэба ніяк не адшукваецца. Але тут, відаць, рэч у тым, што я-чалавек не сябе забясьпечвае самім сабой, а забясьпечвае самім сабой тое, што ёсьць ім. Калі гэта так, то тады стаецца зразумелым, чаму ён ня мае патрэбы ў самім сабе: у я-чалавеку няма нічога такога, што па-за экзістэнцыяй было б уласна ім і патрабавала яго самога, як толькі яго.

Я-чалавек — усяго тое, што ёсьць у значэньнях яго. Ён не абумоўлены сам сабой. І нікім (нічым) іншым не абумоўлены як менавіта ён, гэты, адзіна магчымы тут і цяпер. Ніхто зь людзей ня быў вымкнуты зь небыцьця таму, што непасрэдна яго чакала ў быцьці адно яму належнае мейсца. У тым, што той ці іншы чалавек зьявіўся альбо не зьявіўся, няма ніякай сыстэмы, ніякай лёгікі, тым болей — прадвызначанасьці.

Хтосьці ёсьць, кагосьці няма. Хто ёсьць? Каго няма? Гэта не праблема. Ніколі гэта не праблема... Але мы ня станем далей разгортваць тэзу аб татальнай залежнасьці зьяўленьня я-чалавека ад выпадку. Бо калі быць больш дакладным, то я-чалавек увогуле не зьяўляецца. Ніякі асабіста. Ніхто пэрсаналізавана.

Зьяўляецца ня я-чалавек, а ўсяго толькі біялягічная “балванка”. І хаця яна мае свой генэтычны код, пол, расавую належнасьць і шэраг іншых, уласьцівых адно ёй характарыстыкаў (якія далей будуць уплываць на фармаваньне кшталту экзістэнцыі), але гэта ўсяго “балванка”, сваеасаблівы “паўфабрыкат” я-чалавека, што ў невымернай колькасьці ў незьлічоных стагодзьдзях вырабляе адна з мноства “тэхналягічных лініяў” той вялізнай фабрыкі па вытворчасьці біялягічных формаў, якую мы называем Прыродай.