Алесь Паплаўскі - Пастка для рэха

Праз пэўны час сцежка прывяла мяне на вяршыню кургана. Перада мною адкрыліся новыя краявіды. У нізіне віднелася невялічкая вёска, двароў гэтак у пяцьдзесят, яе акружала бязлесная прастора. І толькі далёка, з паўночнага боку, была бачна шэрая палоска лесу. Напэўна там, калі верыць аповядам знаёмых, і знаходзілася тое месца, якое яны параілі мне наведаць. Непадалёк, ля скрыжавання дарог, месцілася невялічкая старая каплічка. Будавалі яе некалі для таго, каб мінакам было дзе адпачыць і памаліцца Богу. Я рушыў да яе. На падыходзе мяне сустрэў сівы, няпэўнага ўзросту дзядок. Ён падаўся мне дзіўным, і я спачатку нават палічыў, што ў гэтага чалавека праблемы з галавой. Ён сыпаў неўпапад незразумелымі не толькі мне, але і яму самому цытатамі з Евангелля. Сэнс іх не заўжды адпавядаў тэмам нашай размовы. З бяседы з ім высветлілася, што ў дарозе ён шмат год ужо, што пехатою прамерыў у амаль усю краіну, пабываў у розных святых мясцінах, што канчатковая мэта яго вандроўкі — памерці ў дарозе. Яго прызнанне зблізіла мяне з ім, і я таксама расказаў яму гісторыю свайго жыцця, на што ён адрэагаваў выказваннем Іаана Багаслова:

— Калі кажам, што не маем граху, — ашукваем саміх сябе, і няма ў нас праўды. Калі вызнаём грахі нашыя, дык Ён — верны і справядлівы, каб дарваць нам грахі нашыя і ачысціць нас ад усякае няпраўды. Калі кажам, што мы не грашылі, дык робім ілжывым Яго, і няма ў нас cлова Яго.

Далей мы рушылі разам. З яго слоў я даведаўся, што побач з крыніцай, на гары, з-пад якой б’е святы струмень, знаходзіцца камень з адбіткам ступні Божай Маці. Знайшлі яго даўно, шмат вякоў таму. Пакланіцца гэтай святыні і ёсць мэта яго вандроўкі.

Мы абмінулі вёску і выйшлі да закінутага хутара. На падыходзе да яго нас сустрэла старэнькая бабулька. Яна блаславіла нас і паказала сцежку, якая, па яе словах, павінна была прывесці нас да крыніцы. Праз хвілін дзесяць мы былі на месцы. Брукаваная сцежка вывела нас да невялічкай альтанкі. Перад уваходам у яе я заўважыў абраз Святога Архангела Міхаіла і перахрысціўся. Потым накіраваўся да ручая. Зачарпнуў у кубачак вады і прысеў на лаўку. Вада была халоднай і гаючай. Праз некалькі хвілін вярнуўся стары і прысеў са мной побач. Сядзелі моўчкі.

— Дрэнь я, сынок! — нечакана парушыў маўчанне стары. — Ты вось, гляджу, мне паверыў, палічыў мяне за правільнага чалавека, а мне верыць нельга.

— Вы гэта пра што, дзед? — зірнуў я на яго неўразумела.

— Скажы, сынок, ты мне паверыў? — назойліва дапытваўся стары.

— Паверыў, — нехаця прамямліў я.

— Выходзіціь, што ты першы, хто мне паверыў? І хто я, па-твойму?

— Скуль мне, дзед, ведаць, хто ты? Я ж цябе ўпершыню бачу.

— Дрэнь я, — адказаў стары.

— Не ведаю.

— І я сябе, сынок, не ведаю. Бадзяюся па свеце, шукаю ўчарашні дзень… Паміраць мне час прыйшоў, а Ён мяне не прыймае. Шмат людскога гора на мне. Эх, памяняць бы ўсё, пачаць спачатку. Ды позна ўжо нешта мяняць.

Я прамаўчаў. Заглыбляцца з ім у такія размовы мне не хацелася. Я ўстаў і накіраваўся да ручайка. Разуўся і намачыў ногі. Ступні апякло холадам.

— Сынок! — пачуў я за плячыма сцішаны голас старога і ўздрыгнуў ад нечаканасці. Я настолькі зжыўся са сваімі думкамі, што паспеў забыць пра яго. Стары апусціўся перада мною на калені і крануўся шурпатай даланёй маёй лыткі.

— Што вы робіце? — збянтэжана зіркнуў на яго я і паспрабаваў прыняць нагу. Стары не адпусціў яе.

— Гэта не запаведзь, сынок, гэта прыклад, — мармытаў ён, пагладжваючы маю ступню. — Ведай, сынок, я сам таго захацеў, сам, — пераконваў ён мяне. — Мне неабходна зрабіць гэта, сынок! Зразумей мяне. Усё, на што я быў здатны ў сваім жыцці, гэта прыніжаць іншых. Я не хачу больш гэтага, не хачу.

Стары мыў мне ногі, а я баяўся варухнуцца. Ледзяная вада не паспявала выстуджваць цеплыню яго рук, і я адчуваў яе сваім целам. Нібыта сабачаня, я пакорліва зазіраў яму ў вочы і маўчаў. Праз хвіліну, калі здранцвенне мінула, я ўсё ж адштурхнуў яго ад сябе і вылез на сухое месца. Стары заплакаў. Я не стаў суцяшаць яго і, абуўшыся, адышоўся убок. Сонца хілілася да захаду. Непадалёк ад нас, на стаянцы, спынілася машына. З яе выкацілася гурба маладых людзей з бітонамі ў руках і рушыла да альтанкі. Маўклівае вечаровае наваколле напоўнілася смехам і мітуснёй. Я пачаў спешна збірацца. Стары па-бацькоўску крануўся майго пляча:

— Дзякуй табе, сынок! — прашапялявіў ён і рушыў у супрацьлеглы бок, да лесу. Мне захацелася спыніць яго, але я так і не адважыўся зрабіць гэта. Моўчкі правёў яго позіркам і, калі яго згорбленая постаць схавалася за пагоркам, накіраваўся па дарозе ўверх.