Уладзімір Гніламёдаў - Уліс з Прускі

Гурт маўчаў. Разам з усімі стаялі Кірыла з унукам.

Пракоп, не глянуўшы ні на кога, прамовіў:

— Трэба думаць…

— Пракоп справядлівасці хоча, — падтрымаў каваля Кірыла.

— Кіньце, дзядзьку Кірыла! Дзе вы бачылі справядлівасць тую!

— На гэты раз не пойдзем да яго жаць, — ціха прамовіў Масей, маючы на ўвазе пана Падгурскага, і сам, відаць, спалохаўся таго, што сказаў.

— А можа, людкове, і праўда? — нібы пагадзіўся з ім Сцяпан Каленік — родны брат дзядзькі Васіля — Ганнінага бацькі.

Пракоп абвёў вачыма аднавяскоўцаў:

— Хто, каб не ісці?

— Хай заплаціць больш! — выгукнуў нехта з гурту.

— Не пойдзем! — сказаў Масей.

І не пайшлі.

Падгурскі наняў людзей з-пад Брэста, заплаціўшы ім на пяць капеек больш. Прускаўцам гэта, вядома, вельмі абыходзіла. Яны адчувалі сябе пацярпелымі і выказалі сваю крыўду Дармідонту — набліжанаму да пана Адольфа чалавеку.

— Хто ж вінаваты, што вы забастоўшчыкамі парабіліся! — натапырыў бараду ляснік.

— Ім па дзесяць капеек за дзень плацяць, а нам плацілі толькі па пяць. Як так? — наступалі на яго Пракоп з Масеем.

— Павялічце нам плату, мы будзем працаваць, — падтрымліваў сяброў Сцяпан Каленік.

Набліжалася пара выбіраць бульбу, і Дармідонт, каб неяк палагодзіць адносіны паміж сялянамі і Падгурскім, пайшоў да пана Адольфа, але той заўпарціўся і прускаўцам зноў адмовіў. Бульбу капаць прыехалі тыя ж людзі з-пад Брэста.

Тады Пракоп прапанаваў:

— Трэба прагнаць гэтых прыхадняў!

Прускаўцы сустрэлі тых «прыхадняў» камянямі. Тыя адступілі. Уночы згарэў панскі свіран, што стаяў за садам. Кастанты выклікаў з Камянца конны нарад стражнікаў. Па гасцінцы, мінуўшы Пруску, праехалі яны на конях, і з імі тоўсты прыстаў у брычцы на шынаваных колах. Прускаўцаў сабралі на Агульным, дзе вясною спыняўся цыганскі барон.

Лявонка падаўся разам з усімі.

— Сынок, не хадзі туды! — заступіла дарогу Марыля. — Пабудзь дома!

Але ён накінуў ужо на плечы світку. «Каго яму баяцца ў сваёй вёсцы?»

— Не наша гэта справа! — не сунімалася маці.— Бунтаваць — нядобра.

— А я не бунтаваць!

— У цябе і не спытаюць, пасадзяць у халодную, ды ўсё. Як тады!

— Глядзі, каб пад бізун не трапіць… — насцярожыў Кірыла.

— Які бізун? Канстытуцыю ж маюць аб'явіць! — Лявонка, мусіць, меў на ўвазе царскі маніфест «Аб дараванні свабод».

На вуліцы ён дагнаў Пракопа.

Народу на Агульным сабралася шмат. Перад натоўпам, ззяючы начышчанымі да бляску гузікамі з арламі, з'явіўся Кастанты. Побач з ім знаходзіліся камянецкія стражнікі з тоўстым прыставам і пан Адольф у доўгім плашчы з нязменнай сваёй лясачкай.

Ён угледзеў Лявонку ў натоўпе, хоць той стаяў і не ў першых шэрагах, пасміхаўся:

— Ты, Леан, таксама бунтуеш?

Усе бачылі, як ураднік Кастанты набраў поўныя лёгкія паветра, выпукліўшы жывот:

— Вашымі паводзінамі недавольны!!

Наперад выступіў Пракоп:

— А мы вашымі паводзінамі незадаволеныя! Хіба можна гэтак крыўдзіць? Гэта — як насмешка!..

— Ты чаго народ бунтуеш?! — крыкнуў на яго Кастанты. — Я беспарадкаў не пацярплю! — Твар у яго зрабіўся такі, як бы калі ягаду ажыны прысыпаць мукой і яна набракла чырванню.

— Канстытуцыю аб'явілі! — падаў голас нехта ў адказ.

— Я пра гэта ведаю! Мяне не вучы! Пана памешчыка трэба паважаць! — пырснуў слінаю ўраднік.

— Пана… А мы што — не людзі? Чым мы горшыя?.. Я абедаць хачу, як і ён, кожны дзень! — каваль упарта стаяў на сваім, не даючы гаварыць Кастантаму.

Стражнікі пачалі падсоўвацца бліжэй.

Ураднік зноў набычыў жывот:

— Разыдзіся.

З навакольных алешын з шумам і гамам узняліся вароны. Людзі сачылі: што ж будзе?

— Разыдзіся — яшчэ раз гаркнуў Кастанты.

Стражнікі паспрабавалі абхапіць каваля з абодвух бакоў, але той рэзка крутнуў плячыма і кінуўся да плота, што аддзяляў панскую сядзібу ад Агульнага, вырваў калок. Дзябёлыя стражнікі пасыпаліся ад яго ўпрочкі, а Пракоп з калком пайшоў на ўрадніка.

Кастанты, аднак, не разгубіўся, увішна зняў з сябе шынель (ён быў ужо расшпілены) і лоўка кінуў кавалю:

— Ну-к, падзяржы!

Пракоп машынальна падхапіў левай рукою шынель, каб не ўпаў на зямлю, і ў гэты час на яго накінуліся стражнікі.

Апамятаўся, ажыў і пан Адольф.

— Арыштаваць яго трэба, халеру! — крыкнуў ён урадніку і сцебануў ляскай па халяве.

— У халодную яго! — віскнуў амаль па-свінячы прыстаў.

Ніхто не чакаў, што ў яго такі прарэзлівы і візгатлівы голас. Чакалі, што ён, калі загаворыць, дык тоўстым, як і сам, голасам.