Уладзімір Гніламёдаў - Уліс з Прускі

— У вас там то халера, то рэвалюцыя… — Грыцько плюнуў на дол. — Нашы багачы-капіталісты хацелі ў Расію ехаць ды фабрыкі будаваць, але, баяцца. Край багаты, а парадку няма: няволя, голад, бяспраўе, ад гэтага і рэвалюцыі. Народ бунтуецца… — Памаўчаўшы, Грыцько сказаў: — Бунтамі нічога не дасягнеш, хай усё ідзе як яно прадвызначана…

— Казалі, што і ў вас не так даўно вайна была! — падаў голас Лявонка.

— Так-так! — пагадзіўся Грыцько. — Сорак гадоў назад, братка, тут паміж сваімі вайна грымела. Шмат крыві пралілося. — Ён перавёў дыханне. — Рабства адмянілі, але цяпер вось гандляры насядаюць. Пасля вайны ўсе верылі, што ўсё будзе добра, а здарылася ці не наадварот — няма справядлівасці! Але нічога! — бадзёра закончыў ён. — Бог любіць Амэрыку!

…На змену сінім тонам пралесак прыйшлі зіхоткія фарбы лета. Саспела для касьбы трава. У Бузукоў рыхтаваліся да сенакосу. Грыцько з Іванам наладзілі параконную касілку, а Лявонка павінен быў дапамагаць касой — у тых мясцінах, куды грувасткая касілка не мела доступу. На світанні мужчыны з'елі снеданне, падрыхтаванае Мелані, узялі з сабой некалькі сандвічаў, кавалак халоднага мяса, тэрмас з кавай. Букер ужо чакаў каля свайго хлевушка. Выйшлі за вароты. Касілка, запрэжаная параю коней, з Іванам на жалезным сядле, ехала паперадзе. Свежае ранішняе сонца ярка загарэлася на чырвоных маках, роснай зеляніне травяных паплавоў, блакітных палетках лубіну. Хілілася пад ветрам ужо добра адрослая ад зямлі пшаніца. Усё расло. Па пояс узнялася маладая кукуруза, якую паспелі ўжо і прапалоць. Чырвоным дываном слалася па полі канюшына.

Любата! Цяпла, дажджу і ветру ў гэтым годзе было дастаткова і ў добрым спалучэнні,— усё выглядала на славу.

Ужо з самай раніцы надта ярка свяціла сонца — куды ярчэй, чым у Прусцы. Блішчэла трава, усцяж абсыпаная расой. Па небе плылі белыя баранчыкі хмарак. Лявонка вёў касу размашыста і лоўка, пакідаючы за сабой шчаціністы пракос. Касіў са смакам, у ахвоту. Непадалёку сакатала сенакасілка, якою кіраваў малады гаспадар. На ім кепка з доўгім казырком, каб не паліла спякотнае ілінойскае сонца. Прускавец сабе такой яшчэ не прыдбаў. Роўнымі радамі цягнуліся пракосы свежаскошанай травы. Прыемна было чуць, як жыкае вострая каса.

«Ты на пяту націскай, на пяту!» — успомніў ён словы дзеда Кірылы, адчуваючы, як лёгкі ветрык абвявае разгарачаны твар, грудзі. Наперадзе і па баках зелянелі кусты яшчэ недаспелай ажыны. Вядома, з касілкай тут не развярнуцца. Ён спыніўся памянціць касу. Ззаду ішоў Букер — раскідваў пракосы, каб трава сохла. У яго таксама змакрэла на спіне выцвілая рубашка. Працавалі яны — Лявонка і Букер — звычайна разам. Ад гарачыні ў негра яшчэ больш завіваліся кароткія, густа-кучаравыя валасы і раздуваліся шырокія ноздры. У магутнай постаці адчувалася вялікая фізічная сіла. У Прусцы роўнага такому няма. Хіба што толькі Марка Замагільны — той, пэўна, мог яго пабароць.

У паветры стаяў густы, дурманячы пах кветак, што раслі вакол кустоў — і такія прыгожыя, што прускавец міжволі прыпыніўся і загледзеўся на іх. Назвы ён не ведаў. Кветкі гарэлі чырвоным полымем. Разам з Лявонкам задзівіўся на іх і Букер. Прускавец ужо прызвычаіўся да таго, што побач з ім знаходзіцца чалавек з цёмнай (амаль што сіняй) скурай. Чарнаскураму цяжэй, чым беламу. Аднак усмешка не сыходзіла з вуснаў негра, а пагляд вялікіх пукатых вачэй нават палохаў нейкім незвычайным спакоем і бессэнсоўнасцю.

Букер расказваў свайму напарніку, што неяк у дзяцінстве, каб пасвятлець, ён еў мел. Ён не любіў спяшацца з выкананнем работы, бо пераканаўся, што як толькі скончыш адно, тут жа знойдзецца нешта яшчэ. Непаспешлівасць рабіла яго ў чымсьці падобным на прускаўскага чалавека. Лявонка не пытаўся колькі яму год, — на выгляд можна было даць гадоў трыццаць. У мінулым, казаў Букер, даводзілася пабыць і афіцыянтам у сапуне, і кандуктарам на чыгунцы, і чысцільшчыкам ботаў, папрацаваць на плантацыі. Доўга бадзяўся па Сярэднім Захадзе. Але паводле характару ён быў наіўны, можна сказаць, прастафіля. Некалі над ім вельмі ж бессаромна пажартаваў нейкі прыезджы гандляр, які прадаў Букеру некалькі — па даляру штука — рознакаляровых калочкаў, быццам бы спецыяльна прызначаных, каб іх куплялі негры.

Гэтымі калочкамі, запэўніў хітрэц, можна было адзначыць любы ўчастак зямлі, які аблюбуе сабе негр, і стаць яго ўласнікам. «Вы шмат пакутавалі,— тлумачыў гандляр, увішна махаючы рукамі перад Букеравым носам, — перамога вас вызваліла, урад абяцаў вам, кожнай сям'і, па сорак акраў і па два мулы». Той паверыў, аддаў за гэтыя калочкі апошнія даляры і адзначыў імі невялікі кавалак зямлі ў адным са штатаў Сярэдняга Захаду. Аднак гэтая зямля, аказваецца, мела ўжо гаспадара, які хутка ўгледзеў тыя каляровыя калочкі і разабраўся, што да чаго. «Хто тут палкі паставіў?» — засіпеў ён ад злосці, убачыўшы негра. Букер спачатку спрабаваў яму нешта тлумачыць, а потым сарамліва апусціў вочы. Да яго дайшло, што яго жорстка ашукалі. Лявонка ў душы паспачуваў новаму сябру і зразумеў безабароннасць гэтага чалавека. Грыцько лічыў яго лянівым і бесталковым.