Уладзімір Гніламёдаў - Уліс з Прускі

— Букер Вашынгтан! — назваўся той, раздуваючы шырокія ноздры.

Нягледзячы на такое гучнае імя, гаспадар адвёў яму месца ў драўляным хлевушку, прызначаным для гаспадарчага рыштунку. Апрануты Букер неяк неахайна, да чаравікаў прысох гной. Палінялыя штаны ледзь трымаліся на сцёртых шлейках. Пасля снедання ўзяліся за работу. Ставілі новы плот. І не толькі вакол самой фермы. Ферма Бузукоў межавала з некалькімі іншымі гаспадаркамі, і Грыцько меўся паставіць агароджу вакол усяго поля. Лявонку здзівіў і размах гаспадаровай задумы, і яе мэтазгоднасць.

Нібы адчуўшы яго недаўменне, Бузук патлумачыў:

— Каб у згодзе жыць з суседзямі.

Пачуўшы гэта, Букер лісліва засмяяўся.

Грыцько паглядзеў на яго і ганарліва дадаў:

— Мы, амерыканцы, не любім хадзіць у статку. Кожны — асобна.

Жыццё на ферме ён, па ўсім відаць, лічыў найбольш для сябе прымальным. У поле далёка ехаць не трэба — яно тут, вакол сядзібы. Участак разбіты на правільныя квадраты. «Севазварот», — здагадаўся прускавец. Поле здалося шырокім, як у Падгурскага. У чыстым блакіце там-сям віселі невялічкія белыя аблачынкі.

Працавалі моўчкі. Лявонку нават здзівіла маўклівасць гаспадароў — старога і маладога, якія поўнасцю ўвайшлі ў работу. На іх спіне скрозь сінія кашулі праступалі вялікія цёмныя пляміны ад поту. Бліжэй да поўдня Мелані прывезла ланч. Хлеб, мяса, сыр. На полі ўсе елі разам. Прускавец жаваў сандвіч і задумліва ўглядаўся ў лінію гарызонту.

— Зямлі ў нас хапае! — па-свойму зразумеў яго погляд гаспадар.

Маўклівы за працай, цяпер ён неяк ажывіўся, пачаў, як бы крыху хвалячыся, казаць пра сваю гаспадарку, пра сябе:

— Яшчэ трыццаць гадоў таму гэта быў закінуты і забыты Богам край. Тады мы і пасяліліся тут — некалькі сем'яў украінцаў, выхадцаў з Галіччыны. Супраць сваёй волі давялося развітацца з родным краем. Былі на тое прычыны… Затое тут, у Амерыцы, у Ілінойсе, зямлю атрымалі бязвыплатна. Кожнай сям'і — па 50 акраў. Зямлю атрымалі, аднак сурова і непрыветна сустрэў Ілінойс нас і іншых перасяленцаў. Зразумелі мы кошт той бязвыплатнасці. Зямлю даводзілася адваёўваць ад лясной глухамані. Спачатку ў бурдзеях жылі. Гэта нешта накшталт зямлянкі. Будаваць навучылі мясцовыя індзейцы.

Лявонка не ўтрымаўся і перабіў расказчыка, успомніўшы дзівакаватых людзей у стракатым адзенні, з якімі ехаў у поездзе:

— Індзейцы? А што гэта за народ?

— Індзейцы тут — як там у нас цыганы, — растлумачыў Грыцько, — не спадабалася нешта ім, пайшлі далей на Захад.

— Індзейцы абавязаны саступіць! У белых — новая цывілізацыя! — дапоўніў бацькава тлумачэнне Іван.

(Потым, праз гады, Лявонка зразумеў, што гэта не зусім так, а дакладней — зусім не так. Індзейцы — не цыганы. Гэта мясцовы, карэнны народ, і калі іх з кім параўноўваць, дык не з вандроўнікамі-цыганамі…)

Містэр Грыц працягваў свой аповед:

— Паспыталі ліха перасяленцы, асабліва цяжка даводзілася жанчынам. Найбольшыя хваляванні для жанок перасяленцаў і іх сем'яў былі звязаны з цяжарнасцю і нараджэннем дзіцяці. На нейкую пэўную дапамогу разлічваць проста не прыходзілася. Тут маглі дапамагчы хіба толькі муж ці нейкая спагадлівая суседка, бо сялібы навасёлаў знаходзіліся на далёкай адлегласці адна ад адной. Калі я пакідаў сваю абсаду, падаваўся некуды па справе, сям'я заставалася адна, без абароны, спадзеючыся на саміх сябе і ні на кога больш. Цёмнымі начамі вылі ваўкі і каёты, на людзей яны нападалі без папярэджання і без літасці. Часам звяры прыходзілі да жытла, скрабліся ля дзвярэй і пад вокнамі. Даводзілася нават адстрэльвацца.

Улетку смаліла сонца, даймала непрывычная спякота. Восенню пагражалі пажары. Яны ўзнікалі ў прэрыях невядома ад чаго: ад удару маланкі або ад выпадковай іскры з паравознай топкі,— сухая, парыжэлая пад жорсткім сонцам трава і чырваналістае кустоўе гарэлі як порах. Пажар быў відаць здалёк і тушыць яго выбягалі ўсе суседзі…

Праз колькі гадоў не выцерпелі — пачалі ўсё ж такі ставіць хаты: з дрэва, вокнамі на ўсход, на трывалым каменным падмурку. Дах чатырохсоты, бляшаны. Як дома. Індзейцы вельмі дзівіліся, недаверліва ківалі галовамі: як у такім памяшканні жыць?

Тут Букер зноў засмяяўся, але Грыцько не звярнуў на яго ўвагі. Працягваў расказ:

— Спачатку абрабляў гаспадарку на мулах, а потым завяліся і коні, і я пачаў гадаваць коней. Коней забірала армія. Вайскоўцы добра плацілі. Было за што: коні здаровыя, прыгожыя, цёмна-шэрай масці. Завяліся і авечкі. Ферма пачала прыносіць даход…