Әхсән Баянов - Сайланма әсәрләр / Избранные произведения (на татарском языке)

Утын сыра кайнату өчен кирәк икән, һәр Чабырның төп эчемлеге шул, имеш. Һәр кадерле кунак сые – өй сырасы… Бабай бүген кояш белән торып, колхоз председателе янына баргач, сыра идеясен колхоз башлыгы бик мактаган, әмма Чабыр мәсьәләсендә партком белән сөйләшергә кушкан. Секретарь исә: «Кунагыбыз ничаклы гына кадерле булса да, онытылып беткән бәйрәмнәрне яңарта алмабыз», – дигән. Сезнеке җитмәсә, Тугаш бабагыз бар бит әле! Тугаш бабалары бердәнбер оныгына әнә шул онытылган матурлыкларга хәтле терелтеп күрсәтергә җыена, һич тә кыенлык туды дип чигенергә җыенмый. Якын-тирә авылларга йөреп, авыл җитәкчеләрен күреп сөйләшергә, кирәксә, район башлыкларының иң кәттәләренә үк барып җитәргә, оныгына барыбер авылның һәм узган, һәм хәзерге ямьнәрен күрсәтеп чыгарга сүз биреп кайткан. Булдыра алсаң, кара, дигәннәр… Оныгы исә, Чабырның нәрсә икәнен белмәс борын, аның барып чыкмасын сизә диярсең, һаман бүтән нәрсә белән кызыксына:

– Мин туганда, син кайда идең, бабай?

– Авылда идем, трутармиядән кайттымые инде.

– Нишләп син мине приютка җибәрттең, үз яныңа гына алмадың?

– Алар миннән син туганны яшерделәр бит. Белгән булсам!..

– Ә нишләп Займищега кунакка килми идең?

– Башта синең анда икәнне яшерделәр. Соңыннан, вафат, диделәр. Фәрхетдин, үги атаң, үзе шулай кайтып әйтте. Әниең шул кайгыдан гына дигәндәй харап булды.

– Ул да ышандымы минем үлгәнлеккә?

– Ышандык инде, балам, барыбыз да ышандык.

– Ә менә минем ышанасым килми.

– Фәрхетдинне әйтәм, үзе дә үлде теге вакытта, сине дә үтерде. Безнең беркатлылык аркасында, безнең наданлык, гамьсезлек аркасында үтерә алган ул сине – ышандык без аңа, тәки ышанылган… Аның кем икәнлеге тагын бер кабат ачылды. Их бала, бала, гафу итә алырсыңмы икән инде син безне?..

Оныгының ни әйтерен көтмәстән, бабай юан бүрәнәгә күчеп утырды да, сакал-мыегын сыйпап уйлана торгач, күзләрен йома төшеп, борынгы бер көйне көйләп җибәрде:

Баланың җырны аңлап бетермәгәнен сизсә дә, Тугаш карт, «йә, ничек» дигән шикелле итеп, солдатка карады.

– Әкият бик матур да… тик аңа ышанып та бетеп булмый бит, бабай. – Тагын нидер өстәмәкче иде, тыйлыгып калды.

– Әйдә, тагын бераз селкенеп алыйк, булмаса, – диде бабасы, туган җир шигъриятенә оныгын ышандыра алмау әчелеген басар өчен генә.

Аның җырын дәвам иткәндәй, әтәч кычкырды: «Ки-ке-ри-и-кү-үк!»

Төн.

Төн ашыга таңга.

Төн ашыга очрашуга.

Таң кочагына ташлана төн. Ташлана да шунда юкка да чыга, эреп бетә, әйтерсең олы бәхете һәм мәхәббәте хакына корбан итә гомерен.

Караңгылык кочагыннан тынлык та качып йөгерә. «Тау ягы» дигән серле калага шаулап тагын яктылык керә. Кояш нурларыннан тукып ясалган чатырын җәеп, алсу-зәңгәр күлмәген киеп, көн килә Идел киңлекләренә.

Тагын көн килә.

Туган җир һәр яңа көнгә истәлекләр сөйли. Аңа гына түгел, ишетсәң, сиңа да сөйли – чынын да, әкиятен дә. Күп хәлдә ул аны безнең бабайга әверелеп сөйли. Кайсына ышанырга, кайсына ышанмаска икәнен үзең бел, үзең бир бәяне. Үз җирең киңәшә синең белән.

Көндез табигать серләре бигүк ачык ишетелми. Көн ул кешегә ләззәттән, хыялдан бигрәк хезмәт өчен бирелгән. Җир һәм туфрак көндез эш авазлары белән бәхетле. Болары да изге тавышлар. Ә кичләрен, шул изге тавышлар тынгач, ишетелер-ишетелмәс кенә яфрак шыбырдый, чишмә чылтырый. Елганың да үз моңы бар. Менә шулар инде туган җир авазы булып ишетелә – сөя белсәң, тыңлый белсәң.

Сөяме-юкмы, Тәбрик әле ачык кына үзе дә белми. Ләкин тыңлый, ишетә ул.

Табигать аңа әнисе хакында сөйли. Күкрәк биеклеге булып үскән бәрәңге сабаклары арасына, ике бакчаны аерып торган ызан буендагы туйра янына ук баскан да тыңлый Тәбрик. Кайдадыр якында, бик якында, менә шушы яшь имән яфраклары шавына кушылып, яшь бала тавышы ишетелә. Тәбрикнең үз тавышы… Ул үз тавышын тыңлый, еллар аша тыңлап, үзен кызгана, тик кызганса да, ярдәм итә алмый.

– Йокла, балам, түз, балакаем… – Әнисе шулай Тәбрикне тынычландырмакчы була. Әмма бала аның саен ярсыныбрак елый, аның саен әрнебрәк үкси һәм… бүгенге Тәбрик, олы Тәбрик, чыныккан солдат, авыртуга чыдый алмыйча, колакларын каплый. Хатирәләр, тимер кием шикелле, аның бөтен тәнен чолгап кысалар. Ул, аны салып, иркенгә чыкмакчы, селтәп ташламакчы да җиңеллеккә ыргылмакчы була – уйны әнисенең күңеллерәк елларына күчерергә, туган авылының шаулап торган бәхетле чакларын күз алдына китерергә тырыша, ләкин…