Әхсән Баянов - Сайланма әсәрләр / Избранные произведения (на татарском языке)

– Әй, җәмәгатьләр, тотыгыз! Кызны урлыйлар! Кызны! Тотыгыз!

Ул салган сөрәнне ишетеп бөтен авыл диярлек урамга чыккан арада, егет белән кыз яңа гына салынган бер өйгә кереп шылдылар. Көлемсәрнең әтисе ишекне тартмакчы… Ә ишек эчтән бикле… Инде халык та җыелып алган – акырыш, гауга:

– Җимерергә кирәк ишекне, каерырга кирәк.

– Әйдә, бүрәнә белән, җәмәгать!

– Әйдәгез!

Дөп-дөп иткән тавыш һәм аны туктаткан аваз:

– Сез нәрсә, җәмәгать, җимерер өчен салдырдыммыни мин бу өйне? Ә?

– Кызны урлаганнар бит.

– Кызлы кеше, кем, син, бар, үз өеңне җимер, яме. Минекен җимермә.

– Нишләп җимерим ди? Ватам гына бит.

– Һа-һа-һа!

– Әй, җәмәгать, ташлагыз бүрәнәне…

– Алайса, ут төртеп кенә яндырыйк, җимермик.

– Үз кызыңны яндырырсыңмы?

Җавап урынына – ык-мык.

Нишләсеннәр, карт «телен йоткач», халык таралыша. Карт белән карчык, мескеннәр, мунчадан пешеп чыккан тәннәре калтырый башлаганчы торсалар да, ялынып-ялварып, куркытып-өркетеп карасалар да, ишек ачылмый.

– Ходай орган нәрсәләр! Егылып үлгерләре. Башыгыз бетсен! Бусагамнан кертмим мин сезне! Гомер буе бикләнеп яши алмассыз. Арт сабакларыгызны укытырмын әле мин сезнең! Нибуч! – Картның соңгы сүзләре шул булды.

Һәм киттеләр.

Ә өй эчендә…

Өй эчендәге Фәрхетдин белән Көлемсәр җиңел сулыш алдылар. Ә моннан ярты сәгатьләп элек ишек бик каты дөберди башлагач, егетнең тавышы ничектер калтырый башлап, үзен үзе белештермәгәндәй:

– Әллә ачыйкмы? – дип, Көлемсәргә сыенган иде.

Көлемсәр шунда гаҗәпләнеп кенә куйды:

– Син нәрсә? Куркасыңмы? Курыксаң, бар, тәрәзәдән ташлан…

– Юк, мин болай гына. – Шулай диде дә тынды егет. Әмма тыштагы тавышларны бик игътибар белән тыңлый иде ул.

Көлемсәр ачуланмады, ләкин егетнең шул кыяфәте, агарынган йөзе әллә ничек, әйтеп бетереп булмый торган шик төслерәк булып хәтергә урнашты. «Әллә ачыйкмы?..» дигән сүзе еллар буе һаман ишетелгәндәй тоела иде аңа.

Ни генә булмасын, бу вакыйга авылда озак еллар буе кызыклы хикәя булып йөрер өчен калды. Барышмый-килешми атна-ун көн уздыргач, ду килеп туй да иттеләр.

Матур яши иде Көлемсәр. Вакыты җиткәч, алма төсле кыз бала, аннан тагы күп тә көттермичә икенчесен алып кайтты. Тагын да бик күп еллар шулай бәхетле яшәр иде, әлеге дә баягы бөтен дөнья өметен җимергән сугыш булмаса… Фәрхетдине сугышка китте дә, күп тә үтмичә, бөтен дөньяга таныш хат килде: «Сезнең тормыш иптәшегез рядовой Фәрхетдин Гыйльметдинович Закиров Ватан азатлыгы өчен сугышта батырларча һәлак булды».

Ике ятимәне кочаклады да калды Көлемсәр…

– Сөембикә апа, ятимәләр дигәнегез минем апалармы инде?

– Апаларың, Тәбрик, синең игәчләрең.

– Ә хәзер кайда алар?

– Урта Азиягә киттеләр. Ташкент ягына. Чәчелдегез дә беттегез шул, берегез дә калмады. Өегез буш хәзер…

– Ә апалар ник китте?

– Шул инде, җуелган бәхетләрен эзләп.

– Тапканнармы соң?

– Чит җирдә тапкан бәхетне инде аны…

– Кыен яшиләр микән?

– Үз тормышлары, үз балалары анысы.

– Миңа адресларын бирә алмассызмы?

– Бирермен. Син дә, алар кебек, авылыңны ташлап китәрсең микәнни?

– Әти, ике кыз бала калдырып, фронтта батырларча һәлак булгач, мин ничек тудым соң?

– Их, Тәбрик, дөнья катлаулы шул… Төрлечә сыный кешеләрне тормыш дигәнең.

– Ничек кенә булса да яшермәгез, мин белергә тиеш.

– Анысы шулай инде ул да…

Күкрәк биеклеге булып уңган бәрәңге сабаклары арасына кереп, ызан буендагы имәнгә сөялгән Тәбриккә яшь имән шавы белән бергә яшь бала тавышы ишетелә. Ишетелә дә тагын нигәдер тынып тора.

Сөембикә апасының сүзләре төсле булып, ераклардан ямансу өннәр килә. Сүзләр һаман Тәбрикнең әнисе хакында…

Көлемсәр – игенче кызы, басуга мәхәббәте ана сөте белән кергән һәм бөтен гомерен биләгән. Гади игенче генә булып калмыйча, Идел буендагы Тәмте авылына барып, «Зональный училище» бетергән һәм туган авылына агротехник булып кайткан.

Белем үзе шәп нәрсә, ләкин аның файдасыз байлыкка, күз көегенә әйләнүе дә бик җиңел икән. Агротехника кушканча эшләр өчен көч кирәк – тракторлар кирәк. Трактор булмаса, һич югында, атлар кирәк. Атларның иң яхшылары, егетләр төсле үк фронтка киткәч, яки дошман табаныннан әле генә котылган бүтән җирләргә ярдәмгә җибәрелеп, авыл атсыз-көнсез диярлек калгач, төссез-хәлсез атлар арба-чаналарны сугышка бара алмаган карт-коры, бала-чага белән бергәләп тартканда да көчкә-көчкә генә сөйри башлагач онытылды агротехника. Басуда сабан өстерәгәндә буразнага башларын төртеп, атлар җан бирәләр… Дөньяның шушы хәтле дә киң, шушы хәтле дә матур икәнен беренче һәм соңгы кабат шунда гына күреп кала торганнардыр алар.