Әхсән Баянов - Сайланма әсәрләр / Избранные произведения (на татарском языке)

Ләкин ул ни өчендер кузгалмый. «Әнием, чыга алмыйсың шул кара рам эченнән, син анда – мәңгелек тоткын…»

– Минем әнием!

Келт-келт иткән сәгать тавышы йөрәкләрнең тынгысыз тибешен саный. Санап кына да калмый, кайгыны кадак итеп йөрәккә кага. Хәтта Гөләндәмнең сабый күзләреннән дә әллә нинди тирән моң сирпелә иде бу минутларда. Шуны сиздермәс өчен, һаман шаярырга тырышкан була үзе:

– Син аны ничек таныдың?

Егетнең тиз генә җавап бирмәсен сизеп, Сөембикә апасы үзе аңлатырга тиеш тапты:

– Төскә үзе дә нәкъ әнисе бит.

– Юк, минем әнием чибәр…

– Син аңа охшагансың, суйган да каплаган! – Бу юлы инде кыз чын күңелдән шатланды.

– Сез аны миңа бүләк итмәссезме?

– Шулай килештек ич, син аны отып алдың, – диде Гөләндәм. Һәм, ни әйтер дигәндәй, әнисенә карады: – Бу рәсеме берәү генә инде дә… Әйе бит?

– Берәү генә булса да… Ул аңа тиеш. Рамны куптарып тиз генә урындыкка куйгач, Сөембикә җәһәт кенә карточканы алды да Тәбриккә сузды һәм онытыла язган фикерен очлап куйды: – Ана – иң башта баланыкы ул.

Тәбрик рәсемне кулына тоткач, Гөләндәм таш сын булып тын калды һәм, шуңа күрә диярсең, баягыдан күп мәртәбә әрнешлерәк тынлык урнашты. Якында гына, үз кулында гына тере шикелле карап торган әнисенә текәлеп, бала бернинди сүз белән дә аңлата алмаслык кичерешкә талды…

Рәсемдәге сөйкемлелек, матурлык кайчандыр тере булган… Кемнәр беләндер (ай, бәхетле кешеләр!) сөйләшкән ул, бәхәсләшкән, яраткан…

– Аның исеме – Көлемсәр.

Шушы урамнарда, тауларда, яланнарда, инеш буйларында йөргән ул. Шушы сулар, чишмә чылтыраулары шикелле, шушы тирәкләрдә сайраган кошлар җырына кушылып, аның сүзләре ишетелгән, йөрәк моңнары яңгыраган. Ул, дөнья тулы бәхетлеләрнең берсе булып, һаман көлеп, сөеп, сөелеп яшәргә тиешле булган – юкка гына Көлемсәр түгел бит аның исеме. Гөләндәм Тәбриккә бу исемнең мәгънәсен бик шәп аңлатты. Әйе, матур исем, яз кебек, язгы табигать кебек!

Көлемсәр!

Ямь-яшел чирәм өсләрендә ялантәпи йөгереп йөргән балачагы, аннары май күге төсле саф, якты яшьлеге уйнап-көлеп кенә мәхәббәт дөньясына барып чыккан, көлемсәрлеген җуймыйча, бүтән бер кеше язмышы белән кушылган… Көлемсәрлеген җуймыйча гына, Фәрхетдин дигән егеткә ябышып чыккан ул. Чын күңелдән, бөтен барлыгын, тормышын, язмышын һичнинди куркусыз бүләк итәрлек булып, чын ярату белән ярата белгән. Ә ике йөгерек инеш бергә кушылдымы, тынгылык – хуш! Инде бүтән тормыш, бүтән язмыш…

Ул тормышны, язмышны Тәбрик кабул итә алмый – ул әнисен бәхетлерәк язмышка лаек дип саный… Тәбрик беренче чиратта әнисенең шушы җиргә кабат кайтуын көтә һәм шунсыз, шунсыз…

– Әни, дәү әти кайтып килә!

– Әйе шул, бик шәп булды әле! – диде Сөембикә апа, җайсыз минутларның бетүенә сөенеп.

– Синең дә дәү әтиең ул, Тәбрик абый.

– Чынлапмы?

Алар каршыларга чыкканда, бабай ишегалдына кергән иде инде, ул капка төбеннән үк:

– Йә, сынук, пришулмы? – дип, ике кулын суза килде. – Бик тә хорошо, бик тә шәп. Әйдә, өйгә керик.

Була бит соң чиккә хәтле чиста, саф төс-кыяфәтләрен саклап калган сөйкемле картлар. Тугаш бабай шундый карт икән. Сакалы көрәк хәтле дә, кәҗә сакал да түгел. Мыегы да мактанчык ир күркеннән ерак, анысы да кешенең эчке бер тыйнаклыгын әйтеп тора. Барыннан да бигрәк, бабай чал булса да, күңел көрлеге, тел җорлыгы белән җәлеп итә торгандыр кешеләрне. Картлык иркәлеге, үзенә аерым хөрмәт таләп итә торган көйсезлеге дә юк шикелле. Бигүк еш очрамый торган елгыр карт, бәхетле карт. Бер күрүдә менә шушындый хисләр кузгатты ул. Башындагы күк эшләпәсе, камзул астыннан күренеп торган зәңгәрсу күлмәк итәге һәм җиңнәре, кара галош һәм ак оекбашлары белән, ниһаять, кулындагы таягы белән, рөхсәт сорамый-нитми генә, хәзер җил капкадан кергән кебек керде дә куйды бабай оныгының күңел түренә.

Тәбрик белән алар бер күрүдә яратыштылар.

Әле генә кузгалган булуларына карамастан, бергәләп тагын чәй эчтеләр. Чәй янында бабайның беренче соравы шул булды:

– Бөтенләйгә кайттыңмы, улым?

– Шулай дип уйлаган идем дә… Ничек булып чыгар инде.

– Авылыбыз ошамас дип куркасыңмы?

– Берничек тә әйтә алмыйм әле, бабай.

– Шулай димсең? Алай…

Карт тотлыкканын сиздермәс өчен генә чынаяк тәлинкәсенә чәй өстәде дә, ике куллап күтәреп, шуны чөмерергә керешкән булды – бик тә сусаган, янәсе. Соңыннан гына шактый ерактан әйләнеп төште:

– Басулардан урап кайттым әле. Аллаһы теләсә, уңышлар менә дигән. Шушы хозурлыкны ташлап, типсә тимер өзәрлек кайсыбер җилкуар, авыр дигән булып, җиңел тормыш эзләп, калага элдерә. Адәм рисвайлары. Синең, улым, комбайн-трактор йөртерлек өнәрең бармы соң дигәндәй?..