Әхсән Баянов - Сайланма әсәрләр / Избранные произведения (на татарском языке)

– Юк, мин аның янына барам әле, – дип, Тәбрик ишек бавын тотты.

– Что-то аның сине күрәсе килми бугай, шулайрак тоелды.

– Ә мин, болай булгач, аны барыбер күрми китмим. – Ул каршы як тыкрыкка таба ашыкты.

Борылгач та, бүрәнә өстендә баягы «дезертир» күзгә чалынды. Әйе, бар ул кеше, уйлап чыгарылган гына түгел, һәм куркаклыгы да хак: Тәбрик күренүгә (ашыгып түгел түгелен), кузгалды да тагын читкә атлады бу адәм.

– Абзый!..

Аның кискен тавышыннан шып туктады кеше. Сүзсез генә көтә калды. Барып җиткәч – ни гаҗәп? – Тәбрик үзе дә каушап калды: аңа ниндидер усал, явыз кыяфәтле, карчыга борынлы ямьсез бер адәм карап тора иде. Башында – уңып төсен җуйган кепка, өстендә – соңгы елларда сирәк күренә торган сырма бушлат, ә аякларында – балтыры кайтарылган киез итек… Июль аенда, җәйге челләдә киез итек кигән, җәйге кара туфракта! Тәбрикнең шуннан сәерсенгәнен сизде бугай:

– Шулай җайлырак, – дип куйды агай, беренче сүзе шул булды.

«Ничек шушы кешене минем әни ярата алды икән?»

Абзый, яшь солдатның үз аякларыннан һаман күз ала алмавын күргәч, җикереп диярлек:

– Исе китте! Һы!.. Раматиз минем аякта. Болай да боз кебек. Эссе челләдә дә җылынмый менә, – диде.

«Аякта гынамы икән боз?» – Шулай уйласа да, Тәбрик бүтәнчә әйтте:

– Җәй көне… бик үк табигый түгел шул.

– Җәй көне. Нәрсәсе бар аның? Киез итек күргәнең юкмы?..

– Бар барын…

Гаҗәп, нинди юк-бар сүз сөйләшә башладылар. Гүяки сигез чакрым араны Тәбрик шуның өчен килгән. Гүяки аларның иң мөһим сүзләре күптән сөйләшенгән. Бигрәк тә шунысы мәзәк: алар бер-берсен бер күрүдә таныдылар һәм кемнең кем булуы хакында сорашуның кирәге дә чыкмады. Ничек танышырмын, ничек сүз башлармын дип, юл буе борчылган иде Тәбрик.

Шулай ук сүзсез килешеп, яңа салынган өйгә таба борылдылар. Әкрен-әкрен генә атлаганда да Фәрхетдин гаҗәп дәрәҗәдә сак баса иде аякларын. Солдат һаман сәерсенеп карагангамы, тагын аклангандай әйтте:

– Раматиз… плиндә йөргән чаклар истәлеге.

– Бигүк күңелле истәлек түгел шул.

– Сезнең кебек җир селкетеп йөри идем мин дә.

– Сугыштан кайткач та шулай йөргәнсез түгелме соң? – диде Тәбрик, сүзләренә тиешле мәгънә салып.

Моңа каршы абзый, «пүчтәк әйбер» дигәндәй, кул селтәде:

– Юк шул, булмады, энем, булмады.

Шул сүзләр белән мөнәсәбәтләр дә ачыкланды – «абзый», «энем»…

Өйдә теге егет шешәдән үз өлешен эчеп куйган, күңеле тиешле баскычка күтәрелгән иде инде. Боларны күтәреп алгандай каршылады һәм, һай-һайлап, ике стаканга бүлеп аракы салды:

– Мәгез әле… Чәкешегез әле.

Әмма, «чәкешеп китүдән» курыккандай, икесенең берсе дә чәкешергә җөрьәт итмәде, ипи каптылар.

– Иң яхшы закуска – ипи, – диде егет.

– Әфлисун булмаганда, – дип елмаерга тырышты Тәбрик.

– Ипине рәнҗетмәгез, – диде агалары.

Шуннан соң утырдашлары нәрсә уйлагандыр, Тәбрикнең фикере һаман Фәрхетдин тирәсендә бөтерелә иде: «Үзе усал, үзе ямьсез, үзе бигүк мәгънәсезгә дә охшамаган».

Балтачы егетнең ни уйлавы ул тәкъдим керткәч аңлашылды:

– Солдат кешене борчу кыен да инде. Ну шулай да…

– Борчы, рәхим ит.

– Безнең кесәдә пока ашлык сугалар, иптәш. Син бер өчлекне кызганма инде, мин барып килим.

Юлга дигән күпмедер акчасы бар иде Тәбрикнең – бер дә кызганмыйча чыгарды өчлекне. «Хәзерге минутта егетнең китүе хәерлерәк».

Тынлык, бушлык. Идәндәге йомычкалар, бүрәнә кисәкләре, пычкы чүбе дә өйне тутырып түгел, бушлыкны, җайсызлыкны арттырып ята. Хәтта Фәрхетдин абзый үзе дә… киез итек эчендәге ревматизмлы аяклары да әллә нинди өшеткеч салкын тарата кебек. Гомер буе өй салып, бөтен гомерен шушылай буш өйдә үткәргәндер ул. Буш өй, буш җан, буш гомер… Мөгаен, хәзер ул бушлыктан котылырга тырышмый да, киресенчә, күнегелгән шушы хәленнән аермагайлары дип курка торгандыр әле… Ник шулай тоела икән? Ник икәнен хәзергә әйтү кыен, тик бүтәнчә уйларга мөмкин дә түгел.

– Кайда минем әни? – Уйламаган-көтмәгән җирдән, Тәбрик теленнән шундый кискен сорау бәрелә-сугыла чыкты. – Кая куйдың син аны?

Җавап көтү артык дәрәҗәдә беркатлылык икәнен аермачык белгән хәлдә Тәбрик көтте. Тегесе, билгеле, мәсхәрәле бер төстә елмайды гына.

– Бөтенләйгә кайттыңмы?.. Армиядәнме? – дип сорады.

– Бөтенләйгә. Армиядән.

Фәрхетдин иелеп калын гына йомычка алды да шуны вак-вак кисәкләргә аерырга кереште.

– Сиңа торыр урын кирәк инде хәзер, ә?

– Башта эшкә урнашырга кирәк.

– Эше табылыр анысы. Кияр муены булса, камыт әзер. Ә менә торыр җир дисәң, анысын теләсә кайда әзерләп куймаганнар.