Әхсән Баянов - Сайланма әсәрләр / Избранные произведения (на татарском языке)

– Ничек нинди кешеләр?

– Син кыйнаган кешеләрне әйтәм.

– Кем дип. Шул инде, өч карчык. Тәмләп чәй эчеп утыралар иде, мин сиңа әйтим, самавыр янында сайрашып. Ләчтит сатып ягъни.

– Сезнең өйдәме?

– Түгел шул. Мин, үз өебез дип, күршеләргә кайтып кергәнмен. Салган баш бит, үзең беләсең. Мин аларны бездә утыралар дип торам. Куа башлагач, берсе мич артына сыпырды, икенчесе – өстәл астына, өченчесе карават астына мүкәләде. Башта өстәл астындагысын өстерәп чыгардым. Аннан – карават астындагысын. Мич артындагысы үзе чыгып сызды. Шуннан соң иркенләп караватта аяк сузып йоклап киткәнмен.

Тәбрикнең күңеле чынлап та күтәрелде.

– Тәмле булгандыр йокы!

– Тәмен кем белгән, уянгач күңелсез булды.

– Кеше караватында йокы туйдыру кызык тоелмадымыни?

Егет авыр итеп көрсенде дә хикәясен очларга тырышты:

– Туймады шул йокы, туймады. Күрше Гарәфи, дус кеше бит инде, ботымнан сөйрәп төшергән дә урамга чыгарып ыргыткан.

Шулай сөйләшкән арада, капка як тәрәзәдән сакал-мыек баскан бер кеше карады. Тәбрик аны бик тиз күреп алды һәм секунд эчендә башына бернинди рөхсәтсез сәер уй килде. «Дезертир!» Икенче секундта күз карашлары ук очрашты да, ят кеше ни өчендер тиз генә юкка чыкты. «Фәрхетдин абзый!» Өченче секундта, күңелдән ялт итеп шул уй үткәч, Тәбрик эштән тукталды. Куллары хәрәкәтсез калды, хәтта уй да тукталгандай тоелды. Менә кызык! Каян килә шушы хәтле каушау? Әллә курку укмы? Кемнән? Ник? Менә ул ишекне ачар, керер…

Егет Тәбрикне хәл җыярга туктаган дип белде, ахрысы. Танылып өлгергән беркатлылыгы белән тагын боерды:

– Тарт, әйдә, аз калды инде.

– Фәрхетдин абзый кайтты, – диде Тәбрик тәмам күңелсезләнгән кыяфәт белән. Гүяки бу очрашу аның өчен көтелмәгән хәл, гүяки ул аны үзе эзләп килмәгән…

– Кайда соң ул?

– Ишеккә таба китте.

Көттеләр-көттеләр – ишек ачылмады, аяк тавышлары да ишетелмәде. Аптырагач, ишегалдыннан егет үзе карап керде:

– Юк бер кеше дә.

– Кергән иде инде.

– Шулай тоелган гынадыр.

– Менә инде, үз күзләрем белән күрдем.

Шулай тәгаен әйтсә дә, Тәбрикнең күңелендә тагы аңлаешсыз фаразлар бутала башлады: «Әллә чынлап та күзгә генә күрендеме? Ким дигәндә бер-ике атна кырылмаган сакал-мыек, нидәндер курыккан елтыр күзләр… Нидән курка бу күзләр? Ә бит моңарчы бу кешене усал адәм дип сөйләделәр! Нинди усаллык һәм нинди куркаклык? Әллә мин үзем генә уйлап чыгардыммы? Әллә ул усаллык белән куркаклык дөньяда юкмы? Ах, булмаса! Әгәр булмаса, ихтимал, әйе, бик ихтимал, минем әни дә исән яшәр, мин дә болай һич кирәксез кеше артыннан йөрмәгән булыр идем».

– Бүтән кеше булгандыр ул, керер иде.

– Әйтүе кыен.

Көттеләр-көттеләр – тагы юк. Ахырда егет, тиргәнеп:

– Аракыны качып эчмәсен тагы, паразит! – дип, пычкыны ыргытты.

– Шундыйрак кешеме?

– Белеп бетермәссең кешене. Менә, паразит, качты, яртыны алып шылды. Үзәнбайга ук киткәндер әле. Куа киттекме?

– Бар, син үзең генә караштырып кил. Үзәнбай ерак бит, анда ук качмагандыр әле.

– Карт бүре!.. Тотсам, җиде кат тиресен салдырам мин аның, – дип сүгенә-сүгенә чыгып та китте егет.

Идәндә – такталардан ясалган сурәтләр, бу якларда бары тик Фәрхетдин генә ясый белгән тәрәзә яңаклары. Ничек усаллыкта даны чыккан кеше шундый матур бизәкләр ясый белә икән? Пушкинның, даһилык һәм явызлык – килешми торган нәрсәләр, диюе ялгышмы икән әллә? Өйдән өйгә, авылдан авылга йөрсәң, күрми калмыйсың – көлеп, елмаеп тора тәрәзәләр… Күбесен шул кеше ясаган. Ә үзе… Ә үзе ник әле беренче карашта ук куркак тоелды? Аңламассың, һични аңлый алмассың.

Шулай, өйне генә кара: аның эчендә көндез дә кояш иде, хәзер дә, көн кичкә таба авышкач та кояш… Кичке кояш булса да, аның да шушылай елмаеп торуы хәерлерәк бит. Буш өй эче яктылык белән тулгач, ямьсез дә тоелмый – җылылык, яктылык җәен дә кадерле… Менә монда беркем дә юк – йомычкалар аунап ята, сагыз исе аңкып торган бүлмә такталары кемнәргәдер рәхәт һәм тыныч бәхет вәгъдә итә. Ләкин хәзергә монда бушлык, җансызлык… Шул җансызлыкта көннәр буе эшли торган кеше – Фәрхетдин абзый. Кая качты соң әле ул?

Уйларны сискәндереп, баягы егет дөбердәп керде: кош тоткан диярсең. Кулында – ачылмаган ярты.

– Эчмәгән, карт алай ук юньсез булып чыкмады.

– Молодец!

Тәбрик бу сүзнең кемгә төбәп әйтелгәнен үзе дә әйтә алмас иде. Шул сүзнең кирәксез икәнен абайлап сорап куйды:

– Кайда соң ул?

– Теге тыкрыкта, бүрәнә өстендә утыра.

– Монда килмимени?

– Киләсе килми. Эчә торыгыз, ди. Үз өлешен калдырырга кушты. Әйдә, өч борынга әйбәт кенә була ул.