Әхсән Баянов - Сайланма әсәрләр / Избранные произведения (на татарском языке)

Тәбрик өй эченнән күзен озак, бик озак аера алмый торды. Апасы ашыктырмады – барысын да сизә бит. «Ничек елап җибәрми әле» дип, аны жәлләп өзгәләнде. Ә Тәбрик күзләрендә авыр, ләкин тыныч моң.

Егет, тәрәзә яныннан киткәч, үлән баскан ишегалды буйлап йөренде дә тагын сорады:

– Ник явыз икән ул кеше?

– Белмим шул.

– Аңлашылмый. Миңа аны күреп сөйләшергә кирәк. Еракмы моннан Кыртапа?

– Җиде-сигез чакрым.

– Якын икән.

Шулай диде дә ул капка ягына атлады. Урамга чыккач, Сөембикә апасы аның кителеннән нәрсәдер йолкып алды:

– Тигәнәк ябышкан, – диде. – Кешесез бакчаның шул инде аның. – Һәм чүпне читкә ташлады.

– Мин сезнең өскә күтәрелгән эскәмияне күрмәдем, – диде Тәбрик, елмаерга тырышып, – урындыклар гына тора.

– Таралгандыр инде. Әллә кайчан таралгандыр безгә күтәрелгән эскәмияләр.

Шуннан соң икесе дә елмаешып кайтыр якка атладылар. Әйтерсең хатирәләр аз вакытка гына кунак булып килгән дә инде бу тормышка, бүгенге көнгә күләгә булып төшәргә теләмичә, каядыр еракка киткән. Әйтерсең җирдә бары тик бәхет һәм шатлыклы уйларга гына урын калган.

– Тәбрик абый, картлар кебек гел үткәннәр белән яшәмәгез әле. Караталда бүген кино була, барыйк әле шунда бергәләп. Менә дигән чибәр кызлар анда, менә дигән уңган егетләр – танышырсың, дуслар табарсың… Канатланып биерсең, җырларсың. Барыйк әле бүген Караталга.

– Әйдә соң… Китик, Гөләндәм.

Кино, танцы, җырлар, биюләр, шаян сүзләр һәм мут күзләр, яман хисне куып, күңелләрне күккә күтәрә.

Көн килдеме, кем дә булса аны чәйгә, ашка чакыра. Кыстатырга, бармый калырга ярамый икән – йола, армиядән кайткан кешене чиратлашып бөтен авыл кунак итәргә тиеш! Әле авылда күпме өй! Көн саен өч керсәң дә – бер ай кирәк!

Шагыйрь әйткәндәй, дөнья матур, дөнья киң. Ә шулай да, ә шулай да… Һәр яңа көн туды исә, чалт аяз күктә сарык тиресе хәтле генә бер болыт кояш турысына тап килә дә бөтен Тау ягын күләгәли.

…Тәбрикнең кайту һәм чакыру хәбәрен алгач, Фәрхетдин дә, Мирсәет тә ашыгыч рәвештә килеп җитәрләр дигән өмет акланмады. Бер көн көттеләр, ике көн, өч көн көттеләр – юк, күренмәделәр. Ә Тәбрикнең күрәсе килә – туган әтисен табу ышанычыннан бигрәк, ничектер, аларны күргәч, әнисен дә табар төсле тоела. Күптән вафат әнисенең күпмедер өлеше генә булса да шул кешеләр янында яшәп ятадыр кебек һәм аны сорап алырга мөмкиндер шикелле. Алай гына да түгел, сораганны да көтмәстән үзләре бүләк итәрләр төсле… Ләкин менә күренмиләр, Тәбриккә әнисен кайтарып бирәселәре килмидер инде. Тик ул аны барыбер алачак. Нигә дисәң, беренче чиратта ана – баланыкы…

Бишенче көнне Мирсәетнең Казаннан кайтканлыгы һәм Фәрхетдиннең һаман да Кыртапада икәнлеге билгеле булгач, солдат, уйлап та тормастан, Кыртапага үзе барып кайтырга карар кылды. «Ә әти, билгеле, үзе киләчәк!»

Юл башын гына булса да күрсәтим дип, Тугаш карт аны озата барды. Төп максатының күрше авылларга Чабыр буласын хәбәр итү икәнен ул ни өчендер белгертеп тормады.

– Әйдә, балам, турырак юлдан чыгарыйм әле үзеңне. Урау булса да, юл яхшы, дигәннәр диюен дә. Юл да туры булса, ишшү дә шәбрәк, ишшү дә мәслихәтрәк. Әйдә, улым, дөнья күрсәтеп кайтыйм әле.

Ямь-яшел киң урам буйлап бераз киткәч, икенче урам манарасыз мәчет яныннан уза икән. Мәчет буендагы кое тирәсендә хатын-кыз җыелышкан да нәрсәдәндер зарланышып тора.

– Нишләп аптырашта калдыгыз болай?

– Менә суыбызның тәме китте. Әллә нишләде. Төбен чистартып булмасмы дип җыелдык ие.

– Соң, кем рөхсәт бирми?

– Суын чыгарып бетердек инде дә, хәзер төбенә төшәргә йөрәк җитми.

– Хатын-кыз эшеме инде бу? Ирләрегез төшсен.

– Әйтмәдек шул әле.

Озак уйлап тормастан, Тәбрик кое чыгырындагы чылбырны карарга кереште:

– Чылбыры нык күренә болай… Агачы тотар микән? – Аның ниятен хатыннарга бабай төшендергән арада, кителен салып ыргытты да, чиләкле чылбырны каты гына эләктереп, кое бурасына менеп тә утырды. – Акыртын гына әйләндерсеннәр.

Бабай аның сүзләрен хатыннарга:

– Крути тихонька, – дип тәрҗемә итте.

Кулы белән ишарә ясагангамы, болаймы, русча диярлек әйтелсә дә, аңладылар тагы.

Әкренләп, чыгырны көйле генә әйләндерә башладылар. Ә биш-ун минуттан соң кое төбеннән Тәбрик тавышы ишетелде:

– Алыгыз чиләкне.

Ләм тулы чиләкне тартып чыгарсалар – анда коточкыч нәмәрсә…

– Ай, ни бу! Ай! – диештеләр хатыннар, чыр-чу килеп. – Нинди су эчкәнбез! Ай!

– Түгегез чиләкне!