Әхсән Баянов - Сайланма әсәрләр / Избранные произведения (на татарском языке)

Тәбрикнең уе һәм карашы һаман бәрәңге җирендә иде. Күпмедер онытылып торгач, Сөембикә апасыннан:

– Бәрәңге ул чакта да әйбәт үскән идеме? – дип сорады.

– Бәрәңге, ни, үсә инде ул, балам. Хәзерге төсле үк иде.

– Мин шушы җирдә яттыммы инде?

– Нәкъ менә шушы төштә. Ике тәгәрмәчле кечкенә арбада. Арбаның өстен келиюнке белән каплаган идек.

– Кайда хәзер ул арба?

– Таралып беткәндер инде, шул заманнан бирле ни, ничек торсын.

– Төнлә дә шушында куна идемме?

– Шушында шул, балакай, яңгыр яуганда да…

– Нишләп курыкмадым икән? – Солдат елмаеп куйды. Аннан күрмәкче – Сөембикә апасы да.

– И балакаем! Шушы хәтле зур булырсың дип күз алдыма да килмидер идең. – Һәм ул Тәбрикнең аркасыннан сөеп куйды. – Әниең исән булса, әй шатланыр иде! Үлмәс тә иде. Чит кешеләр кулында исән калмас дип, синең кайгыңнан гына чирләде дә, син вафат икән дигәч, шул хәсрәттән генә үлде бит ул.

Бакча аша узып, аннары таллыклар аралап ике-өч адым киткәч, текә яр – Үләмә елгасы.

Баскыч буйлап төшсәң, елга уртасына таба ике як ярдан да икешәр калын тактадан басма сузылган. Нәкъ уртада, пар такталар очрашкан иң тирән төштә, баганалар калкып тора. Ә югарыдан сине таллар күмә…

Йөрәгендә матурлык дигән изге тойгы йөрткән бер генә кеше дә бу төштән җиңел генә уза алмыйдыр. Менә шундый елга ул кечкенә Үләмә!

Су өстендә кавышкан таллары – яшел чатыр, әйтерсең су һәм яфраклар телендә генә сөйләргә мөмкин булган бик тә, бик тә кадерле серне ят күзләрдән саклар өчен шулай куе булып үскән алар. Су агымына тез тиңентен кергән япь-яшь үләннәр, башлары каралып өлгермәгән җикәннәр моны беләләр. Тыныч су чылтыравына кушылып, әллә кемнәрнең балачаклары, беренче гөнаһсыз талпынулары, ихтимал, кемнәрнеңдер мәңге яшь бәхетләре, сагышлары, фаҗигаләре хакында пышылдыйлардыр.

Кемнәр утырды икән моңарчы бу басмага, аякларын салындырып? Сикерешкән балыклар, тал астыннан, су буйлата шуышып кына барган үрдәкләр һәм казларны күзәтеп кемнәр утырды икән?

Үләмә!

Менә нинди гүзәл һәм серле икән бу Үләмә! Камышлар һәм таллар, зирек һәм өянкеләр әллә нинди хәбәрләр ишетеп, шуларны беркемгә дә сөйләмәскә вәгъдә биреп, шул серләре белән чак кына кыланчыкланып көлешәләр дә кайчакларда. Елтыр күзле җәнлек шикелле кача-кача ага тар инеш. Юк, җәнлек шикелле түгел, чая кыз төсле бугай ул. Шаянлыгы, чаялыгы белән алдый. Алдый да әйтеп аңлата алмаслык тын һәм төпсез сагышка китереп чумдыра…

– Минем әти белән сөйләшәсем килә.

Сөембикә апасы җанланып куйды:

– Әйе шул, бик дөрес. Мин аңа хәбәр җибәргән идем инде. Казанда икән – терлек илтә киткәннәр. Ике-өч көннән кайтасы, диләр. Килер ул, килми калмас, эчендә җаны булса…

– Фәрхетдин абый белән дә сөйләшер идем.

– Анысына да хәбәр иттек. Кыртапада гына. Кемгәдер өй эшли.

Шактый уйланып торгач, Тәбрик кинәт:

– Ә өйне карап буламы? – дип сорады.

– Әйдә, барып карыйк соң. Бикле тора ул. Тыштан гына карамасак…

– Тыштан булса да…

Ындыр сукмагы буйлап каралты ягына килделәр. Өр-яңа такталардан коелган койма, тап-таза бүрәнәләрдән салынган каралты-кура. Әйләнә-тирәдә җан иясе барлыгы сизелми – тып-тын. Сукмакларны чирәм баскан. Өйдә, бөтен ягы китереп салынган таза йорт эчендә, шулай ук җан әсәре юк. Нидәндер куркып, ниндидер песи генә чормага чатырдап менеп китте. Хуҗасыз яшәп, кыргыйга әйләнгән бугай. Ә өй эчендә тәрәзә яңакларындагы челтәрләр генә нәрсәдер сөйли башлар кебек – ана турында, гомернең башлануы турында.

– Матур өй. Чын архитектор бизәкләре. Кем эшләгән моны?

– Фәрхетдин үзе. Кулыннан килә анысы – яманларлык түгел. Борын-борын заманда ата-баба салган кебек итеп өйне ул гына сала белә.

– Бердәнбер кеше… – диде Тәбрик, сүзенә нинди дә булса мәгънә салмыйча гына.

Тик Сөембикә апасы үзенчә аңлады:

– Бердәнбер… Шундый сәер кеше инде ул – үзе оста, үзе явыз.

– Мин шушы өйдә тудыммы?

– Шушы өйдә.

– Ә ул яңа бит. Бер дә искерми торган итеп тә сала беләме әллә?

– Сипләп салды ул аны, шушы төштә, нәкъ элекке төсле итеп.

Тәбрик тәрәзәдән карады:

– Әни караваты кайсы?

– Сул як почмакта… әнә… шул инде. Шул ук карават. Рәтләп җыелмаган гына тик.

– Анда кем йоклый хәзер?

– Фәрхетдин.

– Ничек йоклый ала икән бу караватта?

– Әйтә алмыйм анысын. Бер дә әйтә алмыйм.

– Аңлашылмый шул, Сөембикә апа.

– Без синең әниең белән күршеләр генә түгел, туганнар кебек якын идек. Шуның хикмәтедер инде, әтисе Тугаш бабай ялгыз калгач, аны үзебезгә алдык. Кызының өенә бабасын Фәрхетдин якын да китермәде.