Васіль Быкаў - Поўны збор твораў у чатырнаццаці тамах. Том 2

I раптам на жытнёвай мяжы ля куста алешніку ён згледзеў чалавека, апранутага быццам ў вайсковае, нават з аўтаматам у руцэ. Здалося на момант — там недзе і бацька, — можа, далей у кустоўі і вось-вось пакажацца з-за алешынаў. Але то не бацька — бацькі там не было.

— Гэта… Падыдзі сюды, — кіўнуў галавой вайсковец. Азірнуўшыся на кароў, Косця нерашуча пайшоў за кусты, мусіць, каб ня бачна было ад вёскі.

— Пасвіш? — няпэўна запытаўся Агрызкаў, мусіць, каб пачаць размову.

— Ну.

— То якая дзярэўня? — кіўнуў ён на вёску.

— То Скрыпачы.

— Харошая назва. А дзе Багавізна, знаеш?

— Багавізна? Ды там, — махнуў рукой Косця ў бок лесу, і Агрызкаў раптам спахмурнеў, падумаўшы, ці не туды гэты хлопец паказвае, адкуль яны ішлі ноч. Але што ж тады атрымліваецца? Кепска атрымліваецца. Ды тут ужо хай разбіраецца камандзір, які іх вядзе.

— Ты гэта… Прайдзі са мной. Тут недалёка.

Косця заклапочана азірнуўся на кароў, здаецца, усе былі трохі зводдаль ад жыта, і ён памалу пайшоў за Агрызкавым, якога адразу ж прызнаў за партызана. Усё чакаў, што той скажа штось важнае ці, можа, нават каго пакажа. Але нейкі час Агрызкаў вёў яго краем жытнёвай нівы, як зразумеў хлопец, да недалёкага бярэзніку. У нядужа рослых жытніх калівах ззаду заставаўся прыкметны след, і Косця трохі сумеўся — усё ж нягожа было таптаць чужое жыта, за гэта яго маглі палаяць у вёсцы.

Як толькі яны падышлі да крайніх бярозак, Косця ўбачыў у доле яшчэ двух вайскоўцаў у зялёным убранні. Бацькі там не было.

— Вот дзярэўня Скрыпачы — паведаміў Агрызкаў, і Гусакоў незадаволена насупіў лахматыя бровы.

— А гэта хто?

— Пастух.

Хвіліну Гусакоў насцярожана моўчкі сядзеў у доле.

— Дзе Багавізна — знаеш? Урочышча Багавізна?

— Знаю, — не адразу сціпла адказаў хлопец.

— Хай пакажа, у якім баку, — запрапанаваў Агрызкаў. — Ну, там, — зноў паказаў Косця ў бок лесу.

— Ці бачылі? — зазначыў Агрызкаў. — Што ж тады атрымліваецца, камандзір?

— Ярунда атрымліваецца, — абвясціў Гусакоў. — Калі гэтаму верыць.

— Але ж няльзя і ня верыць! Куды ж далей топаць?

Косця тым часам маўчаў, ды і што было гаварыць? Хто ў іх не ведаў, дзе і ў якім баку Багавізна, куды бабы ўлетку хадзілі на ягады, а ўвосень збіралі грыбы. Неяк перад вайной на канікулах Косця вазіў туды бацьку падшытыя гумай валёнкі, калі той з калгаснай брыгадай рабіў на лесанарыхтоўцы. Праўда, то было ўзімку, ехалі на санях праз балота, якое месцамі кепска ўмерзла, і яны каля рэчкі-балацявінкі нават уваліліся з коньмі ў багну, ледзьве выбраліся. Добра, тады з ім быў дзед Багацёнак, той ведаў на балоце ўсе летнія і зімовыя сцежкі. Дзед памёр на пачатку вайны.

— Во хлопец правядзе, — прапанаваў Агрызкаў. — А то самім глядзі, каб зноў куды не ўлезьці.

Гусакоў штосці напружана думаў, выпрабавальна-сурова ўзіраючыся ў хлопца.

— Правядзеш да Багавізны, — ні то папытаўся, ні то загадаў камандзір. Косцю на момант зрабілася горача. Ён адчуў, як штось у ягоным жыцьці можа крута зьмяніцца, але яшчэ не разумеў у які бок — горшы ці лепшы. Найперш ён адчуў, што ўсё тое дужа не ўпару: ён жа — на пасце, а там каровы, з якімі засталася адна Аўгуста. Мабыць, яна ўжо там сварыцца на ўсё поле.

— Я гэта — кароў пасу, — нясмела заўважыў ён да камандзіра, якога ўжо вызначыў пэўна ў гэтым чалавеку пры партупеі, з наганам на баку. Камандзір, аднак, ягоныя словы пакінуў без увагі. Борзда ўстаўшы на ногі, ён ужо вешаў на сябе рыштунак — зялёны рэчавы мяшок, кірзовую палявую сумку. Тое ж самае рабілі і два яго спадарожнікі — маладзейшы, што прывёў яго сюды, і старэйшы, нават зусім стараваты дзядзька з тугой брызентавай сумкай, на баку якой шырока чырванеўся крыж. Санітар, значыцца, зразумеў Косця.

— Твой бацька дзе? — ссоўваючы наперад кабуру з рэвальверам, папытаўся Гусакоў. — Ці няма бацькі?

— У парцізанах, — ціха сказаў Косця, не ведаючы, ці казаць ім праўду пра бацьку, ці не. Але пра бацьку гэтыя болей не пыталіся, і ён змоўчаў.

— Паліцыі ў вас многа?

— Дык няма нікога. Паліцыя ў мястэчку. За васемнаццаць кіламетраў. А ў нас няма і старасты. Як парцізаны застрэлілі…

— Добра, — нарэшце пагадзіўся Гусакоў. — Тады шагам марш!

— Але ж каровы, — нерашуча прыпыніўся Косця.

— Абыдуцца без цябе каровы! — рашуча зазначыў камандзір. — Ты — вядзі. У якім напраўленні?

Ды во праз лес…

Яшчэ не ўсё разумеючы, Косця пайшоў па мяжы ў бок лесу. На хаду азірнуўся, але адсюль ягонага статку не было відаць. Непатрэбную цяпер пужку сунуў пад травяны ўзьмежак, і хлопцу зрабілася дужа не па сабе — мусіць, рабіць так было нельга. Але ж то — савецкія партызаны, ім жа трэба было памагчы, мабыць жа, справа ў іх адказная і сакрэтная. Інакш бы яны не сталі да яго звяртацца, знайшлі б каго іншага. Ужо ён не мог ад таго адмовіцца — іхняя справа, напэўна ж, важней за ягоную пасту. Можа, не разбягуцца каровы, Аўгуста неяк управіцца…