Уладзімір Караткевіч - Леаніды не вернуцца да Зямлі (Нельга забыць)

— Чаму вы не назвалі сябе, Андрэй?

— Нашто? — суха спытаў ён.

— Я… пакінула для вас запіску. А яе не аддалі. Не ведалі.

Яна перапыніла яго на сходах і стаяла зараз насупраць яго, ціхая, задумлівая, у шэрай канадскай куртачцы з капюшонам.

— Гэта праўда?

— Вядома,

— Я не магу верыць. I мне хочацца верыць.

Нельга было зразумець, сінія яе вочы або шэрыя. Але нават суддзя не мог бы западозрыць, што яны хлуслівыя: з такой ціхай, ласкавай прыязнасцю яны глядзелі.

Мокры інстытуцкі сквер ляжаў за акном. Снег растаў, з рынаў, захлынаючыся, цякла вада, і недзе паміж грыфельнымі хмарамі на хвіліну праяснеў незвычайным для восені блакітам лапік неба.

— Як ваш муж?

— Нічога.

— Вы нiколi не казалi аб iм.

— А каму гэта цікава, акрамя мяне?

Здаецца, не здагадвалася ні аб чым. Здаецца, шукала звычайнага прыяцеля, з якім можна пагаманіць аб усім і ні аб чым.

— Я вінаватая. Калі можаце, заходзьце сёння да мяне а палове сёмай.

А можа, і здагадвалася. I тут Грынкевіч зразумеў: тое, што здарылася, нічога для яго не мяняе. Калі ён адчуе, што хоць трошкі дарагі ёй, ён пераступіць цераз усё: працу, уклад жыцця, любоў да волі.

Ён адчуваў, што пачынаецца нешта новае, магчыма, нядобрае. Уся яго існасць пратэставала супраць таямніцы, недагаворак, міжвольнай хлусні, якую нясе каханне да замужняй. Але ён яшчэ адчуваў, што ўсё гэта нейкім чынам не датычыцца яго, што маральнае толькі адно каханне, а астатняе непатрэбна нікому і, значыцца, само па сабе стае хлуснёй.

— Добра, я зайду.

Яна пайшла, а Андрэй выйшаў на вуліцу, каб яшчэ раз абдумаць усё.

Вядома, не варта было ісці. Але хіба ён не вырашыў, што ўсё адно яна дарагая яму, што ён, не парушаючы яе спакою, усё адно будзе моцнай падпорай для яе рук? Добра, няхай у гэтым была частка маны, няхай не прымусіш сябе так лёгка любіць мужа каханай. Але ж ён будзе маўчаць, будзе маўчаць, калі яна сама толькі не прымусіць яго гаварыць. А гэтага не будзе.

I ўсё ж, у душы ён не толькі спадзяваўся, што яго прымусяць гаварыць, ён ведаў гэта тым самым падсвядомым, што ніколі не падманвае. Ён ведаў, гэта было паскудна. Але ён ведаў яшчэ і тое, што часам цаміж мужчынамі ідзе вайна, і ён быў падрыхтаваны плаціць у гэтай вайне ўсім, акрамя яе шчасця, нават жыццём.

Урэшце, проста не мог без яе.

Таму, колькі б ён ні вагаўся, у палове сёмай ён званіў ля яе дзвярэй. Адчыніліся дзверы, і ён убачыў яе постаць, якая здавалася яшчэ меншай з-за таго, што адбівалася ў дзвюх далёкіх люстрах.

Усміхнулася:

— Заходзьце.

Яна правяла яго ў пакой, сцены якога цалкам, зусім без прасветаў, былі завешаны карцінамі той плыні, якая завецца «маньерызмам». Адусюль глядзелі праз дымку карычняватыя твары і рукі, ліловыя плямы адзення, нейкія дзівосныя вадаспады і дрэвы, якіх не бывае ў жыцці, а толькі на старых карцінах.

Горава пасадзiла Андрэя ў кутку, i сама села непадалёк, аддзеленая ад яго столiкам, на якiм стаяла лямпа пад абажурам з рускiх самаробных карункаў. Плылi па iм стылiзаваныя кокi, дзяўчаты з каромысламi i спляценне дзiвосных траў.

— Сядайце. Курыце. Маўчыце.

Яны сядзелі, разглядаючьі адзін аднаго даволі доўга. Недзе ў глыбіні паўзмрочнай кватзры пачаў біць гадзіннік, біць меладычным абыякавым звонам. Яму адказаў яшчэ адзін.

Каб не прысутнасць гэтай жанчыны, кватэра здавалася б халаднаватай і нежывой.

— Цяжка ў Маскве, Андруша?

— Цяжка. А хіба вы ведаеце?

— Я шмат ведаю пра вас. Вельмі спачуваю вашаму болю.

— Ён ужо не востры. Так, нешта варочаецца тупа пад сэрцам.

— Ведаю. А ў Мінску?

— А ў Мінску таксама дрэнна. Абазвалі блазнюком, які лічыць, што слова яго — чыстая сляза з арфы, што за маім мудрагельствам шмат пустаты і што ўсё гэта ад занадта вялікага розуму.

— Ну і добра, — мякка сказала яна. — Працуйце, не звяртайце ўвагі.

Яна падабрала ногі ў крэсла, і гэта зноў дало адчуванне холаду ў кватэры, быццам нябачная пройма прабегла па нагах. Андрэй раптам зразумеў па гэтым бязвольным руху, што спачуваць, пэўна, трэба не яму, а ёй. I памыліўся.

— У вас разброд думак і пачуццяў, - сказала яна. — Няважна, хваляць ці не, ёсць у доме ўсе гэтыя нейлоны і машыны ці няма. Саскія памірае, а Рэмбрант ідзе… Я ведаю занадта добра, як знішчае талент хвала і слава. Жыць на чорным хлеба з чаем і працаваць — астатняе лухта. I зусім ужо не варта ўвагі — друкуюць цябе альбо не. Трэба толькі выказваць, выяўляць сябе. І нават пакуты і радасці людзей перажыць праз сябе. Каб быў Я, выяўлены.