Уладзімір Караткевіч - Леаніды не вернуцца да Зямлі (Нельга забыць)

— Я разумею, — сказаў Грынкевіч пасля паўзы. — Словы бязлітасныя, але вы шмат у чым маеце рацыю.

— Вы не баіцёся жорсткіх слоў?

— Не.

— Тады ўжо слухайце да канца. Вы чалавек моцны. Выслухайце самае дрэннае, што я пра вас думаю, каб больш не вяртацца да гэтага.

Яна курыла, гледзячы паўз яго. Цыгарэта часам уздрыгвала ў яе пальцах.

— Ну. Не бойцеся. Мае плечы вытрымаюць.

— Я нічога не баюся. Я павінна сказаць вам пра гэта, бо жадаю вам дабра больш, чым каму з вашых сяброў, і хачу зрабіць, каб вам было ясней жыць. Пастараюся зрабіць… калі паспею.

Аблічча яе ў святле лямпы стала амаль суровым, і раптам яна глянула на Андрэя, быццам душу выцягнула на святло адным гэтым пільным позіркам.

— Я за вас баюся, — сказала яна. — Вы занадта бурхліва ўварваліся ў жыццё. Быццам з мячом у варожы строй. А сказаць слова, каб усе здрыгануліся, вы пакуль што не можаце. I таму па-пустому гарыцё. Пачакайце, пакуль здолееце сказаць. Біць і лашчыць трэба раз, калі гэта да канца неабходна і напэўна. Каб той, каго б'еш, лёг, калі гэта сапраўдны вораг. I трэба ўсяляк берагчы сябе, бо не для сябе жывеш, а для літаратуры. А пісаць трэба аб тым, што ўласціва толькі табе і нікому больш.

Яна прыгасіла цыгарэту, спляла вузкія пальцы.

— Дарэчы, і з жанчынамі. Вы ведаеце, што Марыя прыходзіла да мяне?

— Не ведаю.

— Якой вы думкі пра яе?

— Я ніколі не кажу дрэнна пра жанчын, якія былі са мной.

Жанчына ўважліва паглядзела на яго:

— А ўсё ж?

— Я думаю, што я размяняўся.

— Магчыма. Не буду вас расчароўваць, але ёй былі патрэбны не вы, а цеплыня поруч з сабою… I яшчэ гэты жах самоты… У яе цяжкі лёс, Андруша, так што глядзіце самі і памятайце толькі, што не вы ў яе першы, ды і яна ў вас — таксама.

— Я ведаю, разумею, — сказаў Андрэй. — Студзіш сабе сэрца, губляеш адчуванні. I абыякавасць позніх год наступае таму, што губляеш смак, і табе ўжо ўсё роўна, што адчуваеш. Як усё адно старому сабаку, якім ветрам пацягнула. I няма той радасці, як у дзяцінстве ад паху пачкі з каляровымі алоўкамі.

— Гэта вы добра сказалі наконт алоўкаў… Я калісьці таксама дзякавала за ўсё, што адчувала. Радасць або такі боль, што ўся душа адрываецца, — усё адно, усё адно дзякуй, дзякуй табе за ўсё, жыццё. Сэрца абліваецца крывёй — дзякуй. Паміраю — дзякуй… Зараз прывучылася трохі літаваць сябе, берагчы сілы.

— Што ж вы мне параіце?

— Нікому нічога не параіш. Жывіце. Дзеля яснай, вельмі далёкай мэты. І калі ўжо кахаеце кагось, то трэба, як матылю ў казцы, ляцець не на газавы ліхтар, а да далёкай зоркі. Кожны дзень ляцець і вяртацца, толькі калі смяротна стомяцца крылы.

— Раптам не даляціш, што тады?

— Усё адно. Рана ці позна, а яна злітуецца з вечнага імкнення, сама пачне набліжацца да матыля. I астатнія зразумеюць: яны дарэмна ляцелі на ліхтары,

— А калі зоркі няма?

— Калі яна была і згасла? Што ж, запалае новая. А не запалае — лепей быць самому. Не выпадкова Мікеланджэла і Леанарда былі самотнымі. Гэта закон. Любі тое, што робіш, вышэй за ўсё.

— Гэта цяжка.

— А што лёгка? Можа, лягчэй наогул жыць? Жыццё ідзе да лепшага. Фільм быў такі, недзе ў Канадзе махляры будавалі грэблю, нішчылі гэтым біясферу. I вось… З грэблі, што трымае пачуцці і думы, выпаў кавалак бетону, і стала зразумела: вады не спыніш. Жыццё ідзе, і мэта яснее. I таму жахліва, калі чалавек лічыць, што галоўнае — бачыць сябе на старонках друку. Праца — пакута. I недарэмна той, каго завуць Хрыстом, сам цягнуў свой крыж. Не голас бога асудзіў яго на гэта, а проста тое, што ён не мог іначай. Як усе сапраўдныя…

Уздыхнула.

— Гэта незвычайны час, у якім жывём мы. Адзіны варты здзіўлення нашчадкаў. Трэба памятаць гэта.

— Час, — сказаў Грынкевіч задумліва. — Вядома, нашчадкі будуць дзівіцца добраму. Але, напэўна, больш будуць дзівіцца злому.

— Я ведаю, пра што гэта вы. Пра вайну і пра тое, што было пасля. Не тое, — задумліва сказала яна. — Я думаю пра людзей, якім гэта ламала хрыбет, пра тое пакаленне, якое ў трыццаць сёмым ляжала ўначы з адкрытымі ў цемру вачыма, а ў сорак першым добраахвотна пайшло на фронт. Магчыма, варта было маўчаць, не забіваць веру ў гэтага чалавека.

I тут Грынкевіч раззлаваўся:

— А вы не думаеце, што праўда лепшая за гіпноз. Нельга шкадаваць людзей. Мне іх таксама шкада да болю, але я веру, так лепей. Хоць бы таму добра, што ніхто не паспрабуе зноў паставіць такі дослед.

Яна глядзела на яго, бачыла пасму каштанавых валасоў, чырвоныя рэфлексы святла на рашучым твары, разлёт броваў, увесь яго непрыгожы, зменлівы воблік.