Генрых Бёль - Дом без гаспадара

«У юдолі смутку» — лепей не скажаш. Добра спявае фрау Барусяк.

— У «Атпрыум» ісці няварта, — сказаў Марцін, карціна там нейкая дурацкая.

— Як хочаш.

— А што ідзе ў «Монтэ Карла» ?

— Туды зараз не трапіш, — адказаў Генрых, дзяцей да шаснаццаці гадоў не пускаюць.

Напаўраспранутая прыгажуня, пышная і бялявая — ні даць ні ўзяць фрау Барусяк у начной кашулі. Смуглы, падазронага выгляду бамбіза надта ўжо палка абдымае яе. Над парачкай надпіс: Сцеражыцеся бландзінак , а пад грудзямі ў яе прыклеена чырвоная палоска, быццам пелька накінута на прыгажуню і яе смуглага бамбізу — дзеці да 16 гадоў на сеансы не дапускаюцца.

— Тады ў «Бакача»!

— Пабачым, у пякарні вісіць зводная афіша.

Нішто не нарушала цішыні, толькі сцены дома дрыжалі разам з маставой, па якой бясконцым цугам ішлі машыны. А калі міма праязджаў цяжкі грузавік або аўтобус — тут хадзіў трыццаць чацвёрты, — ціхенька брынчала аконнае шкло. «У юдолі смутку», — спявала фрау Барусяк.

— Ну, зараз бяжы дадому, — сказаў Генрых, — не будзь такім гадам.

Марцін і сам разумеў, што вінаваты. На душы ў яго кошкі шкрэблі. Да таго ж ён страшэнна стаміўся. Не адказваючы, не расплюшчваючы вачэй, сядзеў ён нерухома каля сцяны.

— Я зараз зайду па маму ў пякарню. Пойдзем разам, калі ўжо не хочаш ісці дадому. Заадно пабачым, што ідзе ў «Бакача».

— А Вільма? Яна ж заснула!

— Пабудзі яе, не то вечарам яе не ўложыш спаць.

Марцін адкрыў вочы. Святы Марцін у хрэстаматыі ўсё яшчэ скакаў стрымгалоў праз вецер і снег. Бліснуў залаты меч; яшчэ імгненне, і ён рассячэ плашч папалам.

«Прыйдзі, не пакінь нас у бядзе», — спявала фрау Барусяк.

Генрых ведаў, што Леа ні ў якім разе не дасць грошай. Але ён усё роўна падсуне яму проста пад нос свае разлікі. Як прыемна будзе адпомсціць Леа за той выпадак з «крадзяжом». З Леа належыць яшчэ па дваццаць марак у месяц, ды дзесяць Генрых спадзяваўся зэканоміць. Калі плаціць урачу штомесяц па трыццаць марак, ён згодзіцца лячыць маму. Але застаецца яшчэ задатак у трыста марак. Куча грошай, непрыступная вяршыня. Тут хіба толькі цуд дапаможа. Тады няхай здарыцца цуд. Ён павінен здарыцца! Бо мама плача з-за гэтых зубоў. Леа, зразумела, і пфеніга лішняга не дасць. Будзе скандал. Ну і няхай! Калі ўжо няма іншага бацькі, то хай хоць дзядзька будзе іншы. Любы дзядзька лепшы, чым Леа.

— Будзі Вільму, трэба ісці.

Марцін асцярожна раскатурхаў дзяўчынку. Вільма прачнулася.

— Да мамы, — ціха сказаў Марцін, — хочаш да мамы?

— А ты дамоў не пойдзеш? — сказаў Генрых. — Не будзь жа такой свіннёй!

— Ды адчапіся ты ад мяне, — адмахнуўся Марцін.

Што яму рабіць дома! Маці наехала, Больда мые падлогу ў царкве, а дзядзька Альберт, — так яму і трэба, — хай пахвалюецца. Ён жа заўсёды хвалюецца, калі Марцін у час не прыходзіць дадому. Лепшыя за ўсіх у доме, што ні кажы, Больда і Глум. Трэба абавязкова ім нешта падарыць: Глуму — алейныя фарбы, а Больдзе — новы малітоўнік у чырвоным скураным пераплёце і сінюю каленкоравую папку, каб было ёй куды складваць свае кінапраграмы. Маці нічога не варта дарыць, і Альберту таксама: запісачнік няшчасны! Таксама, як і мама, начаў тройчы падкрэсліваць гэтыя злашчасныя словы: «не мог», «павінен быць», «нельга было».

— Хадзі, дай дзверы зачыніць, — сказаў Генрых.

— Я застануся тут.

— Тады, можа, Вільму з табой пакінуць?

— Не, бяры яе з сабой.

— Ну як хочаш. Калі надумаеш пайсці, палажы ключ пад дыванок каля дзвярэй. Ну і свіння ж ты, скажу я табе…

Твар яго зноў зрабіўся салідным, грашовым.

Марцін змаўчаў. Генрых выйшаў, а ён па-ранейшаму сядзеў на падлозе каля сцяны. Ён чуў, як на лесвіцы фрау Барусяк нешта ласкава сказала Вільме, пагутарыла з Генрыхам, і ўсе трое пачалі спускацца ўніз па лесвіцы. Марцін застаўся зусім адзін, — нават фрау Барусяк пайшла, не будзе яе песень. Хоць, можа, яна пайшла толькі ў малочную насупраць купіць кефіру. Пан Барусяк вельмі любіць кефір.

Добра іншым дзецям! Вось у Поскэ, напрыклад, маці заўсёды дома. Сядзіць і вяжа або шые. Прыходзіць Поскэ са школы — мама ўжо чакае яго. Суп гарачы, бульба падсмажана і нават нейкая трэцяя страва заўсёды ёсць. Фрау Поскэ вяжа світары і камізэлькі, ваўняныя панчохі з мудрагелістымі ўзорамі, шые штаны і курткі. На сцяне ў іх вісіць павялічаны фотаздымак бацькі Поскэ. Вялікі партрэт, амаль такі ж, як татаў партрэт дома, у гасцёўні. Бацька Поскэ быў обер-яфрэйтарам — вясёлы обер-яфрэйтар з ордэнскай калодкай на грудзях. Дзядзька Берэндта і новы бацька Грэбхакэ — усе яны лепшыя за дзядзьку Лea. Яны амаль як сапраўдныя бацькі. А дзядзька Лea самы брыдкі з усіх. Вось дзядзька Альберт — гэта сапраўдны дзядзька, бо ён жа з мамай не жыве. Генрыху жывецца горш за ўсіх, нават горш, чым яму самому. Генрыху даводзіцца ўсё падлічваць, і дзядзька ў яго дрэнны!