Генрых Бёль - Бiльярд а палове дзесятай

Бёль Г. Більярд а налове дзесятай: Раман, апавяданні / Пер. з ням. мовы і прадм. Л. Баршчэўскага.— Мн.: Мает, літ., 1993.— 366 с.— (Б-ка замеж. прозы).

Тае ранiцы Фэмель першы раз быў з ёй няветлiвы, амаль што грубы. Ён пазванiў ёй каля паловы дванаццатай, i ўжо сам голас яго абяцаў нешта нядобрае; гэты тон быў ёй нязвыклы i рабiў моцнае ўражанне якраз таму, што словы былi такiя самыя карэктныя, як i раней; у голасе Фэмеля ўся ветлiвасць была зведзена да сухой формулы — быццам ён прапаноўваў ёй не ваду, а Н 2О.

— Калi ласка, — сказаў ён, — пашукайце, там у Вас у шуфлядзе ляжыць чырвоная картка — тая, што я Вам даваў чатыры гады назад.

Яна выцягнула праваю рукой тую шуфляду, адсунула ўбок плiтку шакаладу, ваўняную анучку, бутэлечку з вадкасцю для чысткi металу i ўзяла ў рукi чырвоную картку.

— Калi ласка, прачытайце, што там напiсана.

I яна прачытала дрыготкiм голасам: "Гэты нумар дазваляецца паведамiць маёй мацi, бацьку, дачцэ, сыну i пану Шрэле. Болей нiкому".

— Калi ласка, паўтарыце апошнiя два словы. Яна паўтарыла: "Болей нiкому".

— Дарэчы, адкуль Вам было вядома, што гэта нумар тэлефона гатэля "Прынц Генрых"?

Яна не адказвала.

— Звяртаю Вашую ўвагу на тое, што Вы павiнны выконваць мае ўказаннi, нават калi я даваў iх чатыры гады назад.

Яна не адказвала.

— Проста няведама што…

"Хiба ён гэтым разам забыў дадаць сваё "калi ласка"?"

Ёй пачулася, быццам недзе далёка нехта гаворыць, потым да вушэй даляцеў голас, якi клiкаў: "Таксi! Таксi!"; потым — кароткiя гудкi. Яна паклала трубку, пасунула чырвоную картку на сярэдзiну стала, адчуваючы нiбы нейкую палёгку. Тая няветлiвасць, з якою яна сутыкнулася ўпершыню за апошнiя чатыры гады, падалася ёй мала што не пяшчотаю.

Калi яе што-небудзь выбiвала з раўнавагi або моцна надакучваў дакладна распiсаны парадак працы, яна выходзiла за дзверы, каб пашараваць масянжовую шыльдачку: "Д-р Роберт Фэмель. Бюро статычных разлiкаў. Працуе да абеду". Паравозны дым, вiльготны смог аўтамабiльных газаў, вулiчны пыл — усё гэта штодня давала ёй падставу даставаць са стала ваўняную анучку i металамыйны сродак; i яна любiла расцягваць гэтую працу на пятнаццаць — дваццаць хвiлiн, a то i на паўгадзiны. Праз запыленыя шыбы дома на другiм баку — Модэстгасэ, 8 — яна бачыла вялiкiя i шумныя друкарскiя машыны, якiя нястомна друкавалi на белай паперы дакументы для будоўляў; яна адчувала роўны ляскат, i часам ёй здавалася, што яна — на борце карабля, якi плыве ў моры альбо яшчэ толькi збiраецца адплысцi. Грузавiкi, практыканты, манашкi; вулiчны pyx; y скрынях крамаў гароднiны — апельсiны, памiдоры, капуста. А побач, перад Грэцавай лаўкай, якраз падвешваюць вялiзнага дзiка; цёмная кроў яго кропля за кропляй сцякала на асфальт. Ёй былi даспадобы гоман i бруд гэтай вулiцы. Нязгода i ўпартасць заварушылiся ў яе свядомасцi, яна падумала пра магчымасць звальнення… пайсцi працаваць у якой-небудзь бруднаватай крамцы, дзе ўваход з двара, дзе прадаюць электракабель, прыправы да супоў або цыбулю, дзе неахайныя гаспадары з абвiслымi шлейкамi i з галовамi, запоўненымi штораз новымi турботамi, маюць схiльнасць да заляцанняў, ад якiх, прынамсi, можна адбiвацца; дзе трэба змагацца за гадзiну ў прыёмнай зубнога ўрача; дзе збiраюцца грошы на заручыны каляжанкi, на адпяванне нябожчыка ў сваёй кватэры або на кнiжку пра каханне; дзе брудныя жарты калегаў нагадваюць табе пра тваю цноту. Жыццё. Абы не гэты бездакорны парадак, не гэты шэф, бездакорна апрануты i бездакорна ветлiвы, — з якiм пачуваеш сябе несамавiта; яна нюхам ветрыла за гэтай ветлiвасцю пагарду, якую ён даваў адчуць кожнаму, з кiм меў дачыненне. Але ж з кiм, апроч яе, ён увогуле мог мець дачыненне? Колькi яна памятала, ён нiколi нi з кiм не размаўляў, акрамя як са сваiм бацькам, сынам i дачкой. Яна нi разу не бачыла яго мацi, што дажывала свой век недзе ў санаторыi для псiхiчнахворых; ну а той пан Шрэла, пра якога таксама згадвалася на чырвонай картцы, нiколi пра Фэмеля не пытаўся. Шэф не прызначаў прыёмных гадзiн, а клiентаў, якiя хацелi гаварыць з iм па тэлефоне, яна мусiла прасiць звяртацца да яго ў пiсьмовай форме.

Злавiўшы яе на якой-небудзь памылцы, ён заўсёды толькi даравальна махаў рукой, гаворачы: "Нiчога, нiчога. Перарабiце гэта, калi ласка". Такое здаралася нячаста, бо свае нешматлiкiя памылкi яна звычайна заўважала сама. Дадаваць сваё "калi ласка" ён, аднак, не забываў нiколi. Калi ёй было трэба, ён адпускаў яе з працы на некалькi гадзiн або нават дзён; калi памерла яе мацi, ён сказаў: "Зачынiм бюро на чатыры днi… а можа, Вы б хацелi на тыдзень?" Але ёй не трэба было вольнага тыдня, нават тых чатырох дзён: хапiла i трох, дый тыя тры днi здалiся ёй у апусцелай кватэры вечнасцю. На жалобную iмшу i на хаўтуры Фэмель, вядома ж, з'явiўся ў бездакорна чорным гарнiтуры; прыйшлi таксама яго бацька, сын i дачка з велiзарнымi вянкамi, якiя яны сваiмi рукамi ўсклалi на магiлу; потым усе слухалi набажэнства, а стары Фэмель, шэфаў бацька, якi ёй падабаўся, шапнуў ёй на вуха: "Мы, Фэмелi, ведаем, што такое смерць, мы, дарагое дзiцятка, з ёй запанiбрата".