Генрых Далідовіч: Гаспадар-Камень

Раман

Падрыхтаванае на падставе: Далідовіч Генрых,Гаспадар-камень: Раман. - Мн.: Маст. літ., 1987. – 446 с., 8 л. iл.

Copyright © 2013 by Kamunikat.org

Прысвячаю светлай памяці маці,

бацьку, роднай зямлі

Кожная мясціна на свеце ганарыцца нечым сваім, адмысловым. Таямнічасць, даўняя памяць, гонар для Янкавін — валун, ці, як яго называюць, Гаспадар-камень, што ляжыць за вёскаю, перад самым Налібацкім лесам. Ніхто не помніць i не ведае, калі заявіўся тут гэты велікан, колькі ён ужо ўвогуле існуе. Відаць, спакон стагоддзяў. Бо высозны, ледзь не ў рост чалавека, шырокі, спод аброслы цвёрдым, нібы цэмент, шэрым мохам i ў той жа час трывалы, моцны, з намерам пражыць яшчэ шмат.

Гаспадар-камень заўсёды вабіў янкавінцаў нейкаю магічнаю сілай. Казалі, шмат хто (звычайна адзін) з кожнага новага пакалення прыходзіў сюды, калі яму было цяжка. Валун нібы слухаў чалавека, убіраў у сваю непрыступную i ў той жа час чулую душу людскія беды, слёзы, просьбы ды мары, камянеў, таіў пачутае ды, можа, сваёй маўклівай мудрасцю вучыў, раіў чалавеку-гаротніку гэтаксама набірацца маўклівасці, цярпення ды камянець. Baлун-то, канечне, сам нема маўчаў, ляжаў i ляжыць затоеным сведкам усяго, што тут адбывалася, але людзі не ўсе станавіліся нямыя, акамянелыя, бо той-сёй рана ці позна i выкрыкваў боль жывой, чалавечай душы...

Ад прадзедаў спакон вякоў

Мне засталася спадчына...

1.

Выехалі раненька. Яшчэ атульвала неба i зямлю ноч. Цадзіў праз сцюдзёнае, нібы шкляное паветра блакітнае святло месяц, мігцелі па цёмна-сінім небе густыя белаватыя зоркі, ды шматколернымі іскрамі зыркаў вельмі ж хрумсткі снег. Блакітная відната трымалася аж да Налібак, што былі ад Янкавін за чатыры вярсты. A ў Налібаках зоркі ды месяц раптоўна зацягнуліся густым i белым, як малако, туманом i з неба на зямлю пала густая цемната.

Сям-там з акон налібацкіх хат скупа засвяціліся газніцы ці лучыны, той-сёй з гаспадароў тупаў па двары, рыпеў снегам, запрагаў каня, збіраючыся, відаць, гэтаксама ехаць па сваё сена — не спалі ў шапку, канечне, i налібачане. Як пакідалі Налібакі, дык аж напалохаліся: няўжо хто гарыць? Увесь засценак быў у чырванавата-жоўтым святле. Пасля супакоіліся: нехта воддаль ад вуліцы i прыбудоў паліў салому — смаліў кормніка. Утраіх. Праўда, трымалі па пуку саломы два высокія мужчыны, a трэці, хлапчук, тоўкся каля рук. Агонь то ўспыхваў, калі ўгараліся два пукі саломы, асвятляў блізкія сядзібы, адсоўваў цемру на паўнеба, то атухаў, сціскаўся да маленечкага цяпельца-вочка, калі ў каго аднаго ў руках адшугвала салома,— тады той кідаў на распластанага кормніка недагарак i змятаў венікам ca спіны вуголле — адразу ж далека несла гарэлую салому i шчаціну. Патыхала горасцю. Аж казытала ў носе.

У лесе, у Налібацкай пушчы, было зусім цёмна. Як у запечку.

Нямкевіч-бацька ехаў першы. Ён добра ведаў дарогу на Шубін — пуцявін у пушчы шмат, крыху звярні не туды, дык заедзеш далека ўбок, пад Любчу ці Новагародак. За бацькавымі санямі трушком беглі іхнія коні. Усяго чацвёра. Уночы ў пушчу рызыкоўна ехаць аднаму. Пушча ёсць пушча. I звяр'я тут нямала ўсякага, i людзі розныя тут швэндаюцца. У пушчы свае законы. Той уладар тут, хто смелы i дужы.

У старым пушчанскім лесе — а праз яго ехалі вёрст з пятнаццаць — ix спаткала світанне. Калі мінулі Кляцішча — апошшою вёску перад Шубінам, дзе ix гуртам сустрэлі i доўга на вёсцы праводзілі з залівістым брэхам сабакі,— ужо прыемна даўся ў нос смачны, з пахам смажанай цыбулі дым з комінаў. A калі дабраліся да самога Шубіна, дык ужо добра развіднелася, пачаў убірацца ў сілу новы светлы дзень.

Ззаду, над лесам — недзе i над няблізкімі Янкавінамі гэтаксама,— паднялося i ачырваніла неба сонца, нібы наліваючы яго край вішнёвым сокам. Яра i бязлітасна запёк мароз. Але спіны коней, што беглі ўсю дарогу, былі па-ранейшаму цёплыя, пават вільготныя ад поту. З ix клубілася пара. Як i ў лесе, тут гэтаксама коні жвава беглі трушком i ўвесь час натапырвалі вушы — прыслухоўваліся, ці не абазвалася дзе што падазронае.

Нa Шубіне моўчкі раз'ехаліся. Гарбацэвічы — бацька з сынам — пакіравалі ўбок, да сваіх стагоў, а яны, Нямкевічы,— да сваіх. Цяпер, зімою, аж не верылася, што летам тут зелена, мокра, гразка — на калёсах сена не вывезеш. Грузнуць па восі колы.

Стары Нямкевіч пад'ехаў да трох невысокіх крывых алешын, што ліпелі на высокай, з бакоў чорнай, тарфяной, выдзьмутай ветрам, зверху (улетку) травяністай купіне. За алешынамі — іхнія два аселыя, зрыжэлыя стагі. Адзін — адразу за купінаю, другі — крыху воддаль. Дзякуй богу, цэлыя. Hi вецер не параскідаў, ні чужыя людзі не зачапілі.