Fərman Kərimzadə - Xudafərin körpüsü

– Dədə bəy, mətləblər var ki, onları sənə incələmək lazımdı. Bayaq üz-üzə oturduğun adamlar, səni şiə bilən kimi çörəyini kəsmədilər. Sənə təəccüblü gəlir bu iş. Elə deyilmi? Dilimiz də birdi, qanımız da, bircə dini əqidəmiz ayrıdı. Elə bu bəla üzündən Şirvan bir tərəfə çəkir, Qarabağ ayrı tərəfə, Qaradağ, Gilan, nə bilim fars, İraqi Əcəm, İraqi Ərəb ayrı yana. Neçə əsrlərdir ki, onlar bir səltənətə tabe olsalar da, hamısı əlbir deyil. Onları ayrı salan da bu dini təriqətlərdir. Osmanlı dövləti niyə birləşdi, möhkəmləndi? Ona görə ki, orada yaşayanların əksəriyyətinin təriqəti sünnü-hənəfi təriqətidir. Şiələri də var. Ancaq onlara baş qaldırmağa imkan vermirlər. Biz nə qədər ki, bir təriqətə qulluq eləmirik, birlik olmayacaq.

Dədə bəy onun bu sözlərinə diqqətlə qulaq assa da, dərinliyinə qədər başa düşə bilmədi.

– Məni başa sal görüm, Peyğəmbər sünnülərin tərəfindəydi, şiələrin?

– Heç birinin. Peyğəmbərin vaxtında bu məsələlər yox idi.

– Onda bəs niyə belə oldu?

– Bu uzun söhbətdi. İndi mən dediyim ayrı məsələdir. Bütün ölkənin əhalisi şiəliyi qəbul eləməsə, birlik olmayacaq. Bunu da həyata keçirən elə bir şəxs lazımdı ki, ölkə onun arxasınca gedə bilsin. Həmin şəxs də Şeyx Heydərin oğlanlarıdır ki, dayıları zindanda saxlayır.

– Zindanda?

– Bəli. Bu yaxınlarda qala var. Oradadırlar.

Dədə bəyin oğlu Mustafa içəri girdi.

– Mustafa, tez olun bizə yemək gətirin.

– Baş üstə. Yaxşı, o əl-ayaqlarını bağladığın quldurları nə eləyək? İşlərini bitirək?

Onun əvəzinə Hüseyn Lələ bəy cavab verdi.

– Yox lazım deyil. Aclıqdan, yoxsulluqdan yolkəsən olublar. Cəzalarını verib buraxın, çıxıb getsinlər.

– Nə cəza verək, – deyə Dədə bəy ondan soruşdu.

– Hərəsinə bir az unnan, dənnən verin. Yolda söhbətlərini eşitdim. Evdə uşaqlarının yeməyə heç nələri yoxdu.

– Başına o cür oyun açıblar, sənin ürəyin gəlmir onların cəzasını verəsən? Elə belə buraxsaq, gələn dəfə tutsalar, satmağa gətirməyəcəklər ha.

– Eybi yoxdu. Qoy əl-qollarını açıb içəri gətirsinlər.

– Gətir, Mustafa.

Mustafa çiyinlərini çəkib çölə çıxdı. Bir azdan başı qırmızı sarğılı və onun yekəpər yoldaşı alaçığa girib ayaq üstündə qaldılar. Hər ikisi də başını aşağı salmışdı.

– Hə, yol kəsirsiniz, adam soyursunuz, qul satırsınız.

Qırmızı çalmalı diz üstə çökdü, yalvarmağa başladı.

– Qurban olum, ay bəy, bizi öldürmə. Əlimizi kəs, dilimizi, qulağımızı, burnumuzu kəs, öldürmə. Mənim on üç uşağım var. Hamısı da ac-yalavac, qarnı açıq.

– Niyə, ay qurumsaq, sən boyda heyvərə o uşaqlara çörək qazana bilmir?

– Nəynən, başına dönüm, nəynən?

– Hardansan?

– Əkinçiyəm. Qarakollu kəndindənəm.

– Bəs bu heyvərə?

– O da. Qaynımdı. Diz üstə çök, – o qaynına pıçıldadı. O da diz üstə çökdü.

– İndiyə qədər neçə adam soymusunuz?

– Elə bir bu ağanı. Nə biləydik. Siftə eləmək istəyirdik. Siftəmiz qara gətirdi. Nə biləydik ki, yol kəsmək də belə çətin işiymiş.

Hüseyn Lələ bəy dilləndi:

– Sizi yol kəsməyə vadar eləyən nədi?

– Aclıq. Padşahın vergiyığanları qoyur ki, qazandığımızı yeyək? Malucahat, təfavüt, üşr, səranə, məvaşi, mərai, kopçur, xanə-şümar, alafa, ulafa, ulaq, ulam, yəmbərdar, qonalqa, şülən baha, süfrə baha, səd yek, səd dü, səd çahar, rüsm əs sədara, rüsm əs vüzara, darüğaki, rüsumi ümmal, eydi, novruzu, peşkəş, savəri, muştuluq, salamanə, nə bilim çərik, şikar, tamğa, bac, morq, qusfəid... Döydüyüm taxılın hər çanağını bu verginin birinə verəndə gərək xışı, vəli, yabanı, dırmağı yeyək. Göz görə-görə kəndə gəlib günün-günorta çağı bizi soyurlar. Gördük hamını soyub aparanda heç kim bir şey demir, dedim qayın, bir silah tap. Nə bilim dədəsindən-babasından qalan yay oxu götürdü, çıxdıq yola. Bizim balamızın boğazından kəsib aparıblar. Onları ac qoyublar. Namaz qılanda həmişə deyirəm: “Ey tanrı, sən ki, bu tifillərin yeməyini verməyəcəkdin, özlərini niyə verib məni dərdə salırsan?

– Ay qurumsaq, bu padşah səndən az bilir ki, nə qədər vergi qoymaq lazımdı? – Dədə bəy ona təpindi.

– Başına dönüm, bəy. Padşahnan bizim nə işimiz? Mən olanı deyirəm. Yalan deyirəmsə, dilimi kəsin.

Hüseyn Lələ ayağa qalxdı. Onlara yaxınlaşdı. Diz üstə çökənlərin hər ikisi bədənlərini qısdılar. Gözləyirdilər ki, onları öldürsə də, kəssə də o özü eləyəcək. Hüseyn Lələ bəy hərləndi, qırmızı çalmalının arxadan bağlanmış qollarını açdı. Qabağa keçib bu əllərin içinə baxdı. Bu əllər qabar-qabar, kötük kimi idi. O, yekəpərin də əllərinə baxdı. Sonra Dədə bəyə dedi:

– Əkinçidilər. Dağılır, Dədə bəy, uçur. Bir azdan o səltənətin xarabaları qalacaq. Bir məmləkətdə ki, əli qa-barlı əkinçi, balalarına çörək vermək üçün yol kəsməyə məcbur olacaqsa, o məmləkət can üstündədir.

Qırmızı çalmalı özünü yerə atıb Hüseyn Lələ bəyin ayaqlarını qucaqladı, öpməyə başladı.

– Əşi, əlim qurusun, sənin kimi adamı incitmişəm. Nə cəzamdısa ver, razıyam.

Mustafa qapı ağzında dayanmışdı. Hüseyn Lələ ona baxdı.

– Bunlara yemək ver, yazıqdılar.

Mustafa yeməyi gətirib baş tərəfdəki süfrəyə düzmüşdü.

– Baş üstə. Durun!

Onlar yalvara-yalvara, dua oxuya-oxuya qalxdılar. Hüseyn Lələ onlara dedi:

– Çörək yeyəndən sonra getməyin.

– Baş üstə.

O, gəlib Dədə bəyin yanında oturdu. Oturan kimi xidmətçi aftafa-ləyən gətirdi, o əllərini yudu. Məhrəba ilə qurulayandan sonra yeməyə başladı. Dədə bəy bütöv bişirdikləri qoyunun budunu götürüb iri, ağ sağlam dişlərinə çəkirdi. Hüseyn Lələ göy şirli nimçəsinə düyü çəkdi.

– İndi məni başa düşdün?

– Hansı? – Dədə bəyin fikri yeməyin yanında idi. Hüseyn Lələ susdu. Fikrindən keçdi ki, düzdür, o vaxt Şeyx Heydərə qoşulmuşdu. İndi üstündən xeyli keçib. Şeyx Heydər yoxdu qabaqda. Bəlkə də heç bu işə qoşulmayacaq. Varı, dövləti, ilxıları. Ağrımaz başına dəsmal bağlamaq istəməz. Bəlkə də bu sirri ona nahaq yerə dedi. Bu da Şirvana hücum deyildi ki, var-dövlət çoxlarını yoldan çıxarıb aparsın. Şeyx Heydərin uşaqlarının xilası qan tökmək, qurban vermək tələb eləyir. Onların sağ-salamat çıxmağı bir tərəfdən, dünənki körpə uşaqlar bu hərəkatı başa düşüb ona başçılıq edə biləcəklərmi? Bu qədər sualları olan bir məsələyə baş qoymaq hər adamın işi deyil.

– Hansı söhbəti deyirdin?

– Şeyxin övladları.

– O qalanı dağıdaq. – Dədə bəy elə dedi ki, guya məclisdəki düyü təpəsini dağıtmaqdan gedirdi söhbət.

– Mümkün deyil. Onlara hücum çəksək, uşaqları Allah eləməmişkən, elə ordaca.

– Onda tədbiri tök, məndən nə asılıdı, mən hazır. Rəhmətlik Şeyx Heydər bir dəfə bura gəlmişdi. Oturmuşduq alaçığın qabağında, gözəl də bir gün idi. Dedi Dədə bəy, ilxıları artır, lazım olacaq. Əlimi qaldırıb qoydum gözlərimin üstünə. O vaxtdan xeyli artıb.

Hüseyn Lələ bəy də yeməyə girişdi. Gördü ki, var-dövlət onun ürəyini hələ döndərə bilməyib.