Мөсәгыйт Хәбибуллин - Сайланма әсәрләр. Том 4. Аллаһы бүләге. Батый хан һәм Ләйлә / Избранные произведения. Том 4

Тирмәдә эссе булып китте, Сүбәдәй баһадир җиләнен салып ташлады, күн мендәргә кырын төште. Аның күңелендә юлдагы ярсуының әсәре дә калмаган иде. Ташбай углан хакында ишетү аның күңелен истәлекләр белән тутырган иде. Карлыгачын табуы, аңа өйләнүе, тегенең бала тудыруы, кыпчак карчыгының хикмәтләре – барысы да кәлимә-кәлимә күз алдыннан узды.

– Мин бик күп илләр яуладым, Күнбай бәк, – диде Сүбәдәй, чәнчә тырнак очы белән тешен казый-казый. – Тукталасы иде, әллә нигә туктый гына алмыйм бит. Җәбәй абам әнә, аяклары сызлауга сылтап, зур акыл иясе булды. Үгәдәй ханда аксакал исәбендә йөри. Мин дә кала ала идем, мине берәү дә, хәтта Үгәдәй хан да яуга кумады. Бирегә мин үзем килдем, үз теләгем белән.

– Күңел тарткандыр. Була ул кайчак, теге йә бу җәйләүгә күңел тарта. Чарасыз каласың, хәтта сызлана башлыйсың, үз-үзеңә урын табалмыйсың.

– Күңел генә булса икән, Күнбай. Менә картлар белә, яшьләрен яшәгәннәр – бала тарта, кан. Шуның исемен ишетсәм дә, йөрәгем аяк астына төшеп киткәндәй була. Юкса ни каты бәгырьле кеше инде үзем.

«Җитәр, – дип уйлады Сүбәдәй, исенә килеп. – Ташбай углан исемен ишетте дә сүтелеп китте дип уйламасыннар. Күнбай бәкне кылычтан уздырам дип ярсып кайткан идем, үзе белән бер табында утырам».

– Баһадир, – диде бәк, аның уйларын укыган кебек. – Мин синнән моны көтмәгән идем. Рәхмәт сиңа. Чын кеше икәнсең.

Сүбәдәй аның сүзләренә бөтенләй игътибар итмәде, ул үзен бүген Чыңгыз хан халәтендә күрде. Әйе, ул – Чыңгыз хан, аның дәвамы. Шулай булгач, аңа киң күңелле булу зарур.

– Без иртәгә үк Җаекны кичәрбез, Күнбай бәк. Без синең белән Карамалы, Кандырча, Чирмешән кальгаларын кире алырбыз. Болгарга бара торган сәүдәгәрне туктатырбыз, товарлар алырбыз. Аннары мин Биккол сәүдәгәрне Болгарга җибәрермен, зур олау белән. Шулаймы, Биккол сәүдәгәр?

– Шулай, шулай, баһадир.

– Авызыңа бал да май, баһадир, – диде Күнбай һәм беренче булып кәсәгә салган аракка үрелде.

Икенче көнне үк Җаекны кичә алмаса да, Сүбәдәй сүзендә торды, ике төмәне белән Карамалы кальгасына юнәлде. Әмма биредә болгарларны тапмады. Болгарлар кальганы ташлап киткәннәр иде, кальга эчендәге өйләр тирәсендә ияләрен югалткан этләр, песиләр генә күренгәләп ала. Шуннан Сүбәдәй сәүдә юлына төште, очраган бер кәрваннан бик күп товар сатып алды. Товарның нигә кирәген берәүгә дә әйтмәде. Чыңгыз хан кебек Сүбәдәй баһадир да тормышка ашырмас борын уйлаган уен таратырга ашыкмый иде. Бәхәссез, аңа Карамалы кальгасын төзәткәләп, гаскәрне бире күчереп, Батый ханны шунда көтеп алырга да була иде, әмма кальга-кирмәннәрне җаны сөймәгән Сүбәдәй ике көннән туктаган ыстанга кире әйләнеп кайтты… Мәгәр озак түзмәде, атна дигәндә, бар булган гаскәре белән Саксинга таба кузгалды. Ашыкмады, җәйли-җәйли барды. Үлән мул иде, атлар көрәйде, бияләр тайлый, мал-туар ишәя, ел әйбәт килер төсле. Кич ыстан туктагач, тирмәсендә кымыз эчә-эчә, Сүбәдәй баһадир һаман шул бер Ташбай угланы һәм хатыны Карлыгач турында уйлады. Күлкән улын Чыңгыз хан угланы иткәч, Сүбәдәй баһадир үзе үк аның күзенә бик ташланмаска тырышты. Ул күрде: бер күзле булса да, сукыр түгел иде – Күлкән углан төманбаш булгач үзгәрде, үзен тәгаен хан угланы итеп күрә башлады. Ә бит шул Күлкән углан болгарларның Сөмбелә атлы кызларына гашыйк булып (кыз булса икән әле, кияүдәге хатынга) үлә язды. Кипте, саргайды, йөрер әмәле калмады, авызын ачса, үпкәсе күренер кебек иде. Аңа бернинди дару үләне тәэсир итмәде, хәтта ашаудан калды. Һәм бертуктаусыз, Сөмбелә дә Сөмбелә, дип кабатлады. Сүбәдәй кызны, ягъни хатынны урларга иң елгыр егетләрен җибәрергә мәҗбүр булды. Алып кайттылар гүзәл хатынны һәм углан күзгә күренеп үзгәрә башлады һәм яхшы якка: битләренә нур кунды, торып йөри башлады, сәгать саен ашарга сорады, кешечә сөйләште. Менә шунда ышанды Сүбәдәй мәхәббәтнең дару да, агу да икәненә. Чөнки ошбу якларга үзе дә шул даруны эзләп килгән иде. Тик ул вакытта таба гына алмады кадерле булган әҗәл даруын. Хәзер инде, ниһаять, Карлыгачын ул табар. Ни хикмәт, исемен телгә алуга, йөрәк лепердәп куя.

Кич якта ул Болгар картларын дәштерде. Бавырчыдан мул итеп табын хәстәрләткән иде, картлар килеп керүгә, түргә әйдәде, йомшак мендәрләргә утыртты. Сыйлады ул аларны, хәтта арак та салып бирде, әмма тегеләр кымыздан башкага үрелмәделәр – ярамый безгә, диделәр, Сүбәдәй кыстамады, бавырчыдан чәй китерттерде. Тирмәсе инеш буенда гына, су шаулавы ишетелә, җиләс, инеш ягыннан салкынча һава агыла.