Мөсәгыйт Хәбибуллин - Сайланма әсәрләр. Том 4. Аллаһы бүләге. Батый хан һәм Ләйлә / Избранные произведения. Том 4

– Уңга борылабыз. Әнә, күрәсеңме, инеш буендагы ике катлы өйне? Капкасы нәкышләнгән, тәрәзә кашлары да. Биккол сәүдәгәр өе. Әнә чак кына арырак мәхәллә мәчете манарасы күренә, тагын бер тыкрык үтәсе дә кәрвансарайга килеп чыгасың, базар янында ук мунча. Мунчаның идәннәренә кадәр җылытыла. Ә каршы капканы күрәсеңме? Кятип Хафиз өе.

Хан тамгачысы Асылгәрәй, илчеләр йөзендә Сүрә елгасын кичкәч, хан оныгы Хансөяр янына килде.

– Минем сиңа әйтер сүзем бар, хан оныгы Хансөяр.

– Рәхим ит, Асылгәрәй агай, чүмәш яныма. Вакыт бар, егетләр атларны эчереп йөриләр, йомышың җиткер.

– Без бит инде урыс җирендә, хан оныгы Хансөяр.

– Чикне уздык, Асылгәрәй агай. Хак, урыс җирендә.

– Хансөяр туган, минем кенәз Святославтан үч аласым килә.

Хан оныгы Хансөяр ияренә утырды, текәлебрәк Асылгәрәйгә карады.

– Минем дә, Асылгәрәй агай, минем дә. Ләкин вакыты ул түгел, йомышыбыз башка.

– Яман, яман явызлык кылды кенәз Святослав дружинасы. Синең сеңлең Энҗебикәне дә шулар харап иттеләр бит, кабихләр.

– Мин алардан сеңлем Энҗебикә өчен генә түгел, Ашлы халкы, туганым Җаббар өчен дә үч алачакмын, Асылгәрәй агай. Владимир кенәзе, Болгар иле солыхта иделәр, ә ул Ашлыга яу кузгала. Оятсыз ул кенәз Святослав, җирбит, кабих җан. Ашлыны яндырганнан соң, ханбикә туганы Юрий кенәзгә хат язды. Ә теге: «Мин белмәдем, Святослав үз белдеге белән яу йөргән», – дип җавап хаты җибәргән.

– Ул моны Илһам ханны тынычландыру өчен эшләгән инде. Яман, яман кеше кенәз Святослав. Энесе кенәз Юрий белән килешеп йөрсә дә, килешмичә үз белдеге белән йөрсә дә, гаеп Юрийда, әлбәттә. Аллаһы каһәре төшәр әле бер үзләренә. Бүген булмаса – иртәгә, иртәгә булмаса – алдагы елларда. Урысларда яман гадәт бар: гөнаһ кылалар да чиркәү побына кереп гөнаһларын җуйдыралар. Ләкин Аллаһы Тәгаләгә кылган гөнаһны чиркәү побы гына җуя аламы, Хансөяр туган?

– Ләкин бу юлы без, Асылгәрәй агай, хан илчеләре. Без кенәз Юрийдан ярдәм сорарга барабыз. Безгә бүген монголлар яный, күрше урыс кенәзе түгел. Урысны калдырып торыйк, күрше хакына.

– Ә ул күрше хакын белдеме соң? Белдеме, хан оныгы Хансөяр?! Син хәзер тупчылар меңбашы, баһадир дияргә була, хакың бар, димәк, кенәз Юрийдан Святославның башын таләп итәргә.

– Бар, бар, Асылгәрәй агай. Әмма әйтәм бит, вакыты ул түгел. Безнең бүген максат башка.

– Ашарга, ашарга килегез! – дип кычкырды пешекче.

Асылгәрәй табын хәстәрләгән якка карап алды да:

– Их, Хансөяр туган, матур да соң җәй айлары. Тыңла әле, тыңла, ничекләр сандугачлар сайрый. Тиздән туктарлар, Сәфәр ае керә. Күр әле, нинди тавышлар гына юк. Менә кая ул җәннәт, Хансөяр туган. Ә адәм балаларына һаман сугыш кирәк, һаман нидер җитми. Әнә тегесе, ишетәсеңме, әнә шул тал-тирәктә утырып сайраганы – сары-кызыл түшле оҗмах сандугачы, билләһи шулай, өздерүләре үзәккә үтә.

– Әйдә, ашыйк та, юл кешесенең юлда булуы хәерле, Асылгәрәй агай. – Хан оныгы Хансөяр торды, Асылгәрәйгә кул биреп, тартып торгызды. – Бу хакта икебез генә беләбез, Асылгәрәй агай. Габдулла әмиргә әйтә күрмә.

– Сөйләмә булмастайны, хан оныгы Хансөяр. Асылгәрәйдән сүз чыкканчы, күзе чыгар…

Габдулла углан табындагыларның барысын да күздән кичерде һәм юлдашларыннан канәгать калды бугай:

– Сүрә елгасын кичтек, иртәгә кич якларда Владимирда булырбыз. Мин кенәз Юрийга чапкын җибәрдем инде. Каршы алса алыр, алмаса – юк, безгә тиз йөрергә кирәк. Җайдак атларыгызга вакытында күчегез, бер-берегездән калмагыз. Атам Илһам хан тиз арада бездән хәбәр көтә. Йомышыбыз гаять җитди, вакытыбыз тар, анда баргач та, уңга-сулга йөрү булмасын.

– Хәерле, углан, хәерле, – диештеләр юлдашлары.

– Кенәз безне килгән көнне үк кабул итәрме соң, углан? – дип сорады хан оныгы Хансөяр.

– Итәр. Мин аңа анам үтенечен дә җибәрдем. – Габдулла әмир хан оныгы Хансөяр белән тамгачы Асылгәрәйгә күз төшереп алды. – Мин беләм сезнең ни хакында сөйләшүегезне. Кисәтеп куям: бу хакта сүз дә булмасын. Безнең максат башка… Аңлаштык?!

– Аңламаган кая, аңлаштык, углан, аңлаштык, – диде икесе өчен дә Асылгәрәй.

– Алайса, Аллага тапшырып кузгалыйк.

Юлда Асылгәрәй һәрчак Хансөяр янында булырга тырышты. Җайдак атлар комачауламасын өчен, берсен сул якка, берсен уң якка алдылар. Хан оныгы Хансөярнең Асылгәрәй белән сөйләшәсе дә килә, әмма ярамый да иде. Кан дошманыннан үч алу төркиләрдә борын-борыннан килә, хәер, бер төркиләрдә генәме, бар халыкта да бар ул үч алу. Аллаһы Тәгалә язган язмышны узып, адәм баласына вакытсыз җәза биргән кешене җәзага тарту табигый. Ләкин бу чара гына дошманлыкны туктата алырмы? Үч үчкә илтер, диләр бит. Шул ук вакытта Аллаһы Тәгалә каһәреннән исән калган адәм тагын яманлык кылыр – кеше үтерер һәм бер гаепсез кешене. Аны ошбу азгынлыктан кем туктатырга тиеш соң? Үч! Әйе, әйе, бары тик үч! Хан оныгы Хансөяр үч алыр кенәз Святославтан. Бүген булмаса – иртәгә, иртәгә булмаса… Шик юк, бүген түгел, Габдулла углан аны кисәтеп куйды, Асылгәрәй агайны түгел, бигрәк тә аны, чөнки Святославтан үч алырга Коръән тотып ант иткәнен белә иде.